Dvorac Šlos

Dvorac  Šlos u Golubincima je sagrađen prema projektu arhitekte Florijana Madačonija 1767. godine a nalazi se u ulici  Karađorđev park br. 6. Sagrađen je za potrebe oficirskih porodica vojne granice kao „Upravna zgrada u Golubincima“, kako piše u samom projektu. Po nameni i arhitektonskoj koncepciji zgrada bi se mogla svrstati u namenske objekte koji su bili projektovani za vojne namene ili kao zgrade za stanovanje oficira privremeno raspoređenih u toj vojnoj komandi. Po unutrašnjem sklopu i spoljnom izgledu, obradi i detaljima, ima sve karakteristike objekta vojnograničarske arhitekture. Dvorac je slobodno stojeći spratni objekat pravougaone osnove. Unutrašnji prostor izgleda monumentalno zbog kamene ograde na stepeništu. Izuzev kamenih okvira vrata i prozora, fasada je izvedena u malterskoj plastici. Na istočnoj i zapadnoj strani nalazi se plitak rizalit. Na spratu dominira vertikalna podela zidnih površina pilastrima, između kojih se nalazi niz simetričnih prozora, dok je na prizemlju horizontalna malterska podela. Nalazi se u centru mesta Golubinci okružen parkom. Zgrada je više puta adaptirana ali nije narušena osnovna koncepcija.

Podatke o gradnji Šlosa konzervator Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici Đenana Zlatkić pronašla je u Hofkamer arhivu u Beču. “Na planu veličine 100 x 73 cm sa  naslovom: “ Plan der 1767 vom Militar ubernommenen Herschalf Woika in Syrmien” 1769. Sa oznakom L69 na kome su pored ostalih naselja ucrtani i Golubinci. Iz projekta se vidi da je završen aprila 1767. godine. Plan je veličine 45 x 33 cm obojen je i ima oznaku Rb 354. Autor projekta je Florian Madocsnyi, a kao naslov plana je zapisano: “Das Herrschaftshaus in Golubinze in Syurmien”, dakle Upravna zgrada u Golubincima. Arhitektonska vrednost ovog vojnograničarskog objekta, sklad i simetrija, pravilan ritam otvora svrstavaju ga u grupu značajnih arhitektonskih ostvarenja druge polovine XVIII veka. U tunelima Šlosa prema opštini, katoličkoj crkvi, Bernatovom dvorcu bile su barutane do 1871. godine. Po naredbi direktora škole Andrića u Golubincima 30-tih godina XX veka zazidana su vrata na svodu  koja su se nalazila ka jugu desno od ulaza u podrum.Vrata prema jugu zazidana su zato što su se pojavile zmije iz tog tunela – laguma. U zarušenom delu tunela 30-tih godina XX veka pronađen je vojni sanduk i ljudske kosti.

U državnoj biblioteci u Berlinu čuva se dokument iz spomenara – rodoslova gardijskog kapetana Karla fon Greta o Ludvigu van Betovenu. Uz novinski tekst (koji je nestao) o kontaktima Greta i Betovena, spajalicom je spojen crtež “crtež perom jedne kuće u akvarelu”, odnosi se u jednoj zabelešci na Greta: “Dvorac u Golubincima 20. februar 1803”, dimenzije 17 x 11 cm. Crtež Šlosa nastao je oko 1790. godine dok je Gret bio kapetan 9. kompanije u Golubincima. Bitna razlika između originalnog projekta Florijana Madačonija i ovog ovog crteža je u ispustima ( prozorima) u potkrovlju koje je verovatno neko od komandanata naknadno dao uraditi kako bi se racionalno iskoristila velika površina i kubatura potkrovlja.  

Žanet d’ Honrat, supruga Karla Greta, bila je prva ljubav Betovena. Karl fon Gret i Betoven bili su u mladosti poznanici i suparnici. Žanet je rođena 1. avgusta 1770. godine u Kelnu. Ona i Betoven su bili vršnjaci. Bila je lepa, živahna plavuša naočitog i prijatnog raspoloženja, koja je uživala u muzici i imala prijatan glas. Kao strastveni ljubitelj muzike provodila je mnoge nedelje i praznike u porodici Brauning u Bonu. Nije teško zamisliti kakav je utisak ostavila na senzibilnog i impulsivnog Ludviga, kad mu je prelepa devojka, ispunjavajući njegovu molbu, pevala nežnim umilnim glasom popularnu pesmu:

“Mene danas od tebe da rastave

i ovo nas ne može sprečiti

to je prevelik bol za moje srce..”

Ipak za naočitog kapetana i mladog plemića Karla fon Greta udala se 1788. godine. Da Betoven u Beču ne zaboravlja Žanet, dokaz su stihovi koje joj posvećuje. Svojoj ispiraciji daruje stihove Gotfrida Birgera po kojima je napisao muziku, a ovi stihovi su objavljeni godinu dana posle udaje Žanet za Karla fon Greta. Betovenovi ožiljci su sveži: to potvrđuju izabrani stihovi. Kao uspomenu na ovu ljubav u Betovenom muzeju u Bonu čuva se medaljon 5,9 x 6,1 Žanet d’ Honrat. Na zajedničko prijateljstvo Betovena i Karla fon Greta sa Eleonorom Brauning, u čijoj kući je često boravila Žanet d’ Honrat kao devojka, podseća Gretova novogodišnja čestitka 1790. godine. Verovatno  da je pisana iz Golubinaca. O uticaju ove ljubavi na stvaralaštvo muzičkog genija za sada nema detaljnijih podataka. Poznato je da je gospođa Žanet fon Gret umrla u Temišvaru. Očigledno da su Karl fon Gret i Betoven ostali u prijateljskim odnosima jer je crtež Šlosa sačinio Karl fon Gret.

Pored arhitektonske, dvorac ima i istorijsku vrednost jer je u njemu boravio vožd Karađorđe Petrović tokom 1813. godine. U godinama pred Prvi srpski ustanak Karađorđe je više puta dolazio u Srem, sklanjajući se od Turaka. O sudbini Karađorđevoj prota Matija Nenadović beleži: Ja odem u Kupinovo i u Ašanji obiđem rodbinu, koja je kod svojih ljudi već nameštena, i odem u Fenek. Kad ja tamo, al’ njega i proče oterali u Golubince; te ja i tamo. Posle turskih pobeda na Ravnom i Zasavici, po nagovoru Nedobe, napušta Karađorđe Srbiju u zoru 21. septembra 1813. godine i odatle odlazi u zemunski kontumac. Međutim zbog pokolja nad beogradskih Turcima vojni komandant Zemuna general – major Červinka je smatrao umesnim da Karađorđa skolni od očiju ovih Turaka u udaljeniji kontumac u šumi Krak kod manastira Fenek. Ratni savet je naredio Sigentalu 15. oktobra 1813. godine da se srpske starešine posle izdržanog kontumaca imaju smestiti u udaljenija mesta na području Petrovaradinske graničarske regimente. Tako je između 24. i 25. oktobra 1813. godine Karađorđe sa svojom porodicom prešao u Golubince. U internaciji u Golubincima Karađorđe je proveo poslednju dekadu oktobra i prvu dekadu novembra 1813. godine. U Beču su došli do zaključka da ga, sigurnosti radi, zajedno s porodicom treba premestiti u Petrovaradinsku tvrđavu, a da prema vojvodama koje ostaju u Golubincima treba pojačati nadzor. Po novoj zapovesti iz Beča, oko 10. novembra Karađorđe i njegova porodica prelazi iz Golubinaca u Petrovaradin.

Karlovački paroh Vasilije Konstatinović prilikom obilaska protopopije 1896. godine zabeležio je prema pričanju starih meštana da je Šlos za vreme vojničke krajine bio stan kapetanije a da je pre toga bio dvorac sprskog despota Jovana koji je imao dosta svoje zemlje u baštini. 

Ovaj dvorac je pun tajni, misterija, a neki ga nazivaju i ukletim zamkom. U trenutku kada se u njemu čuje ječanje, u Golubincima se pale sveće i stavljaju u okvir prozora da bi se kako kažu „posvetili jauci mučenika“. Ovaj zamak je tokom dva veka svoga postojanja, nakon smrti prvog vlastelina ponajčešće služio kao mučionica. Poslednji mučenici su urezali svoja priznanja u zidove zamka, krajem Drugog svetskog rata. Onda nije ni čudo što Šlos prate priče o prokletstvima, neverstvima i kaznama. Prvi vlasnik zamka se jedne noći, nakon dugog puta, iznenada vratio i našao svoju mladu suprugu u zagrljaju sluge. Slugu je odmah posekao, a nju je potpuno nagu vezao za severni stub zamka, rekavši joj da će tu ostati, sve dok je pauci paučinom ne premreže. Nakon nedelju dana, žena je od studeni, žeđi i gladi umrla, a da joj paučina nije došla ni do brade. Ti nevernicini jauci i preklinjanja za bržom smrću bili su prvi zvuci koje je paučina unedrila u sebe. U narednih dvestotine godina su se krici drugih mučenika pripajali ovom prvom. Prvi vlasnik zamka je nakon neverstva i smrti svoje žene, prestao da jede i pije. Sedeo je sam za sofrom i molio za oproštaj. Spahija je bio snažan čovek, nije umro brzo kao njegova žena, te su njegovi poslednji dani stigli da se umotaju u paučinu. U Golubincima kažu da pauk dovodi drage goste i nosi dobru vest. Nikako ga ne smeš ubiti, jer ako ga ubiješ, prvo što ćeš čuti biće vrisak, i ako se hitro okreneš na suprotnom zidu od onoga na kome je spljošten pauk, videćeš senku nage, mlade žene. Smrt pauka će ti u narednim godinama doneti nesreću i muk za sofrom, ljudi će te pamtiti jedino po zlu.. Stariji meštani govore da se svakih deset godina u nekim vetrovitim i sipljivim jesenjim noćima, pojavljuje čovek obučen u pohabano plemićko odelo i dugo se moli nad razrušenim zamkom. Ne zna se ko je, ni od koga traži oproštaj. Jedino što se za sigurno zna, to je, da nije sveštenik i da ne pripada ni jednoj pozorišnoj putujućoj trupi. Lice nikada nisu uspeli da mu raspoznaju.

Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br. 1116 od 26.09.1951.godine, zgrada dvorca Šlos u Golubincima nalazi se pod zaštitom države i predstavlja kulturno dobro od velikog značaja.
Literatura:
Vasilije Konstatinović, Trideset dana na ubavu putu, Sremski Karlovci, 1899.
Đorđe Momčilović, Zlatne niti zajedništva (Hronika Golubinaca), Novi Sad, 1983.
Ratko Racković, Pomeni i trajanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, 2006.
Milan Belegišanin, Snovi zatravljenih kula, 2008.
Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Zgrada mesne kancelarije

Zgrada Mesne zajednice u Golubincima nalazi se u Pazovačkoj ulici br. 1 a podignuta je u vreme Vojne granice 1770. godine kao građevina za vojne potrebe – zgrada IX Graničarske regimente. Pokrivena je dvoslivnim krovom sa tavanicama do vitlovki. Ulaz u zgradu je povišen za četiri stepenika koji vode do otvorenog trema (balkona) ukrašenog podnim mozaikom na kom se nalaze dva noseća stuba kružnog prečnika i metalna ogradica. Objekat ima pet prostorija.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Studija zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade prostornog plana opštine Stara Pazova, 2013.

Zgrada biblioteke „Damjan Preradović“

Zgrada biblioteke nalazi se u Putinačkoj ulici br. 2 u Golubincima. Predstavlja ugaoni objekat, izdužene pravougaone osnove, pokriven troslivnim krovom. Ulaz u biblioteku je postavljen levo, asimetrično u odnosu na prozorske otvore. Horizontalna podela je postignuta soklom i profilisanim bankom ukrašenom nazubljenim kvaderima u donjem delu. Zgrada je sigurno pretrpela velike izmene u odnosu na svoj prvobitni izgled.

 Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Studija zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade prostornog plana opštine Stara Pazova, 2013.

Ambar sa kotobanjom porodice Lepšanović

Za podizanje jedne bogato ukrašene kotobanje trebalo je više decenija rada, zbog čega su one bile veoma skupe i u izvesnom smislu postajale simbol lokalnog prestiža. To ilustruje primer gradnje Lepšanovićeve kotobanje. Kompleks ekonomskih zgrada u Pazovačkoj ulici br. 42 u Golubincima koji dominira ovim seoskim dvorištem građen je u periodu od 1888. do 1921. godine. Gradnju je započeo domaćin Nićifor-Nića (1840-1918) i majstor Petar Štrapajević 1888. godine, a završio je njegov sin Boža i majstor Petar Dešić 1921. godine. Lepšanovićeve kotobanje građene su punih 35 godina, gradio ju je kapital dve generacije. Po kazivanju Nikole Lepšanovića, Božinog sina, otac je platio izradu kotobanje tri godine rane za celu familiju, al da majstori ne žure da bude što lepša. Kotobanja je bila dugačka 32 metera. Međutim Nićin sin Boža je pri deobi podelio kotobanju sinovima Stevi i Cveji da nose na svoje gruntove, a Nikoli-Lali je ostala kotobanja od 16 meteri po kojoj se Golubinci danas prepoznaju. Gradnja objekta započeta je zidanom i omalterisanom devojačkom sobom na koju se nastavlja kotobanja sa tremom i ambar sa ugaonim tremom na kraju celine. Na to ukazuje godina gradnje 1888. i ime majstora, urezani na zabatne grede ambara, koje usled njegovog položaja, u produžetku kotobanje, nisu uočljive na prvi pogled.

Čeona strana na uličnoj regulaciji obradom zabata u stilu seoskog baroka, okapnicom, sa dva prozora i drugom fasadnom dekoracijom oponaša kuću, ukazujući na istovremenost njihovog nastanka. Skladišteni deo građen je drvetom: ambar od vodoravno užlebljenih dasaka u drvene stubove, a kotobanja od koso zakovanih letvica. Tremovi sa ispustima u vidu balkona, preko kojih se drvenim stepeništem ostvaruje veza sa prizemljem, ukrašeni su profilisanim letvama. Manjim brojem detalja i većom zidanom površinom ovaj ambar sa kotobanjom ukazuje na završnu fazu objedinjavanja pratećih zgrada, prvo privredne, a potom stambeno privredne namene, ilustrujući građenjem u nizu, racionalno korišćenje suženog prostora dvorišta karakterističnog za ušorena naselja Srema. Rešenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica broj 115/73 od 07. septembra 1974. godine i odlukom skupštine Republike Srbije RS broj 224 od 26.11. 1990. godine („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 16 od 03.12. 1990. godine), ambar sa kotobanjom porodice Lepšanović u Golubincima nalazi se pod zaštitom države i predstavlja kulturno dobro od izuzetnog značaja.

Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica Literatura:
Ratko Racković, Pomeni i trajanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica,2006.
Ratko Racković, Pomeni i trajanja 2, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica,2007.

Ambar sa kotobanjom porodice Galečić

Ambar sa kotobanjom u Pazovačkoj ulici br. 64 spada među najrazvijenije i najlepše zgrade ove namene. Sagradio ga je majstor Petar Dešić, iz poznate golubinačke majstorske porodice Dešića, 1913. godine. Postavljen je na visoki, opekom zidani sokl, iskorišćen za podrum i komoru između kojih je slobodan prostor šupe, sa čeonom stranom na uličnoj liniji. Ambar je građen od uspravno nizanih dasaka u stubove konstrukcije, koje po sredini imaju motiv kruga sa urezanim hrastovim listom. U produžetku ambara za kukuruz, iznad šupe, je skladišteni prostor na koji se nastavlja i kotobanja sa tremom ograđenim profilisanim letvama i rezanim drvenim ukrasima uz stubove trema.

Na isti način ukrašeni su i ispusti – balkoni preko kojih se drvenim stepeništem penje u ambar i kotobanju. Čeona ulična strana je zidana, sa zabatom izvedenim na kiblu, i bogato dekorisana lučnim nišama, kanelovanim pilastrima sa kapitelima, volutama i akroterijama sa strane. Ograda ispod čeone strane je zidana opekom, sa nizom lučno završenih niša. Kao karakteristična privredna zgrada Srema, ovaj ambar sa kotobanjom predstavlja prekretnicu u njihovom razvoju od drvetom građenih ka zidanim ambarima. Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica broj 181 od 12. jula 1974. godine i odlukom skupštine Republike Srbije RS broj 224 od 26.11. 1990. godine („Službeni glasnik Republike Srbije“ broj 16 od 03.12. 1990. godine) ambar sa kotobanjom porodice Galečić u Golubicima nalazi se pod zaštitom država i predstavlja kulturno dobro od izuzetnog značaja.
Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica
Lit: Ratko Racković, Pomeni i trajanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, 2006.

Ambar sa kotobanjom porodice Surdučki

Među zaštićenim golubinačkim ambarima sa kotobanjama najskromniji po obradi i dimenzijama, ali najstariji po nastanku je ovaj, u Šimanovačkom šoru br. 130. U dekorativno obrađenom i rezbarenom zabatu urezana je 1876. kao godina njegove gradnje. Rad je samoukog majstora iz porodice tadašnjih vlasnika Đukića. Ambar i kotobanja postavljeni su na zidove od opeke i razdvojeni šupom. Ambar je građen vodoravnim slaganjem dasaka u stubove konstrukcije, za razliku od novijih, u kojih su one vertikalno užlebljene. Po tome, a pre svega po osnovnoj odrednici da su građeni bez trema, ovaj ambar sa kotobanjom kao varijanta objedinjenih zgrada za smeštaj žita i kukuruza označava stariju fazu njihovog razvoja. Na osnovu rešenja Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica broj 190/75 od 25.05.1976.godine ambar sa kotobanjom u Golubincima utvrđen je za spomenik kulture od velikog značaja.

Lit: Na osnovu dokumentacije Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Spomen ploče palim borcima i žrtvama fašističkog terora

Spomen ploče nalaze se u betonskom okviru na fasadi Osnovne škole „23. oktobar“ u Golubincima i postavljene su u čast dvadesetogodišnjice narodne revolucije 12. 9. 1961. godine. Na mermernim pločama ispisana su imena palih boraca i žrtava fašizma.

Lit: Na osnovu dokumentacije Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Spomen obeležje na Vodicama

Spomen ploča nedaleko od Kapele na vodice u ataru sela podignuta je od strane meštana 22. juna 1974. godine. Postavljena je na mestu na kome su se tokom Drugog svetskog rata sakupljali borci, kuriri i mesto sa kojeg su odlazili u borbu.