Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice — Krnješevci

Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice, Krnješevci
Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice, Krnješevci

Krnješevci se pominju kao naseljeni 1713. godine. Vizitaciona komisija Karlovačke mitropolije u svom izveštaju od 1750 -1751. godine zabeležila je da Krnješevci imaju 30 domova i da je crkva građena od drveta. Za istu crkvu vizitatori su 1766. godine dali i datum gradnje 1748. godinu. Iz stare crkve sačuvana je ikona sa predstavom Nedremanog oka (danas u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu), rad nepoznatog zografa iz 1730. godine. S obzirom na to da je crkva sagrađena tek 1748. godine, predpostavlja se da je između 1713. godine kada se Krnješevci pominju kao naseljeni, postojala je i privremena bogomolja, a da je ikona Nedremanog oka kupljena od neke starije crkve iz najbliže okoline.

Ikona Nedremano oko, Krnješevci, oko 1730.god., nepoznati ikonopisac, GMS/U 4009
Ikona Nedremano oko, Krnješevci, oko 1730. god., nepoznati ikonopisac, GMS/U 4009

Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice u Krnješevcima u ulici Vojačka br. 2 sagrađen je od tvrdog materijala je u klasicističkom stilu početkom treće decenije XIX veka. Opština u Krnješevcima je 29. marta 1820. godine zaključila ugovor sa vojno zidarskim majstorom iz Petrovaradina Karlom Kaskijem za građenje crkve. Majstor je dobio da sa svojim pomoćnikom i „hanglagerom“ izvede zidarski, kao i tesarski posao. Za pokrivanje krova trebalo je da pripremi 13.838 komada crepa i 40 komada slemenjaka, potrebne letve, šindru i eksere. Kaski je bio dužan da se stara i o drugim majstorima, koji su učestvovali u izgradnji crkve – stolaru, bravaru, staklaru, kovaču, limaru i farbaru. Morao je da sagradi crkvu u vremenskom roku od dve godine, a za svoj posao dao je garanciju od tri godine. Ukoliko bi se desila neka greška prilikom zidanja bio je obavezan da je o svom trošku popravi. Opština se obavezala da pribavi građevinski materijal – cigle, kreč, pesak. Za ovaj posao dogovoreno je da se majstoru plati 7.600 guldena, u bečkoj valuti i to u šest rata, a u proporciji sa njegovim radom.

Crkva je jednobrodna građena sa polukružnom oltarskom apsidom na istoj strani i zvonikom iznad zapadnog dela. Pokrivena je dvoslivnim krovom od biber crepa. Fasade su horizontalno rasčlanjene soklom, frizom bez dekoracije i profilisanim potkrovnim vencem. Vertikalno su fasade dekorisane pilastrima završenim profilisanim kapitelima ispod friza. Između pilastera nalaze se duboke lučno završene i stepenasto uvučene niše. Na severnoj strani u svakoj niši nalazi se po jedan lučno završen prozor sa profilisanim okvirima i bankom. Na južnoj strani u sredini niša je segmentno završen ulaz sa dvokrilnim drvenim vratima. Iznad je plitka niša za hramovnu ikonu. Oltarska apsida ima tri lučno završena prozora međusubno odvojena lizenama.

Zapadna fasada ima klasicističku dekoraciju. Vertikalno je dekorisana sa četiri pilastera koji flankiraju lučne otvore trema. Bočne strane (severna i južna) imaju po jedan lučno završeni prozor. Srednji otvor na zapadnoj fasadi flankiran je pilastrima koji se završavaju profilisanim kapitelima. Na pilaster se naslanja timpanon trouglastog oblika. U gornjem delu ispod timpanona je lučno završen prozor. Na ivicama zapadne fasade nalazi se po jedan pilaster sa profilisanim kapitelom. U spratnom delu građevine iznad bočnih otvora je po jedna lučno završena niša.

Iznad zapadnog dela građevine izdiže se zvonik koji ima na ivicama pilaster završene profilisanim kapitelima. Na zapadnoj strani iznad timpanona je segmentno završen prozor. Levo i desno od prozora tavanski otvori su maskirani zabatima. U gornjem delu zvonika na svakoj strani je po jedan lučno završen prozor, sa profilisanim okvirima i profilisanim bancima. Zvonik se završava profilisanim vencima koji prate okrugline cifranika. Iznad zidanog dela zvonika je piramidalna metalna kapa sa jabukom i krstom. Između prozora i profilisanih venaca je zabeležena 1820. godina.

Desetak godina posle izgradnje crkve nastao je ikonostas. Rezbariju ikonostasa radio je Maksim Lazarević, a potom slikarske radove izvodio je Petar Čortanović.

Opština u Krnješevcima je 1837.godine pogodila izradu rezbarije ikonostasa sa Maksimom Lazarević koji je trebalo da načini ikonostas po predloženom planu, visine 3 klaftera i 5 šuha, a širine 4 klaftera, kao uzor umetniku je predložen iconostas crkve u Prhovu. Naglašeno je da rezbarija bude od lipovog drveta, a stolarski i tesarski delovi konstrukcije od čamovine.

Unutrašnjost hrama
Unutrašnjost hrama

Ikonstas je koncipiran u klasicističkom stilu. Talasasti venci ukrašeni dentikulama naglašavaju podelu na tri horizontalne zone. Vertikale u prvoj zoni ikonostasa istaknute su kanelovanim stubovima obavijenim vencima ruža, koji se završavaju kompozitnim kapitelima, odnosno ornamentisanim pilastrima u drugoj.

Klasicistička rezbarija ikonostasa izvedena je tehnikom proboja, pune plastike i aplicirane ornamentike. Dekorativni repertoar sastoji se od floralnih motiva, različitih grančica koje vijugaju ili se savijaju u volute, stilizovani lovorovi listovi. Geometrijski elementi najčešće se javljaju uz okvire slika i to kuglice, zatim kao dekoracija pilastera, nizovi alkica ili cik-cak traka u alternaciji sa stilizovanim listićima. Rezbarija ikonostasa je grundirana i pozlaćena. Bogata čipkasta ornamentika ravnomerno prekriva sve slobodne površine između ikona.

Na carskim dverima scenu Blagovesti uokvirava bogata ornamentalna dekoracija sa gornje i donje strane. Lučni završetak dveri formiraju lisnate grančice, koje se spuštaju na ivice medaljona. Sredinu frontona ispunjavaju vaze obrnuto postavljene iz kojih izlaze sa oba kraja buketići ruža. Oko vaza prepliću se lisnate grančice. Uz medaljone sa strane spuštaju se lisnate grančice. U frontovima iznad prestonih ikona i scena velikih praznika variraju kompozicije sa vazama okrenutim na dole ili na gore, okružene volutama formiranim od lisnatih grančica.

U sredini između praznika je velika kompozicija Sv. Trojice kojU flankiraju kanelovani stubovi obavijeni vencima ruža. Od sredine frontona iznad Sv. Trojice razilaze se razlistale grančice koje se vijuganjem spuštaju niz bočne strane ikone. Lučno završene ikone sa scenama velikih praznika međusobno su odvojene pilastrima dekorisanim cik-cak trakama u alternaciji sa stilizovanim listićima.

Unutrašnjost hrama
Unutrašnjost hrama

U sredini treće zone zauzima Raspeće, ispod kojeg je na postamentu ovalni medaljon sa predstavom Skidanja s krsta. Levo i desno od Raspeća na kraćim pilastrima postavljeni su ovalni medaljoni sa stojećim figurama proroka i medaljoni sa scenama Hristovih stradanja. Spletovi razlistalih hrastovih grančica i cvetnih motiva međusobno povezuju medaljone. Laka i prozračna ornamentalna dekoracija daje ikonostasu izgled najfinijeg čipkastog zastora.

Nekoliko godina posle završteka rezbarije novosadski umetnik Petar Čortanović (završio je Umetničku akademiju u Beču 1835-1837.godine) izveo je slikarske radove na ikonostasu i unutrašnjosti crkve u Krnješevcima. Opština u Krnješevicma je 9. juna 1846.godine zaključila ugovor sa Petrom Čortanovićem za slikarske radove. Prema ugovoru Čortanović je dobio da izradi ikonostas po planu ikonostasa crkve u Dobanovcima i da ga pozlati sa “ katarinen gold”. Zatim da prema želji opštine oslika i marmorira celu crkvu, svodove i zidove, kao i stolove. U Čortanovićevu obavezu ušlo je slikanje episkopskog prestola I dve pevničke skamije po uzoru na iste predmete u dobanovačkoj crkvi. Još je dobio da oboji tri crkvena ormana, dvoja crkvena vrata i stare crkvene prozore. Od ostalih predmeta pominje se bojenje dva velika svećnjaka i jednog malog, dve ripide i krsta. Hramovnu ikonu Blagovesti Bogorodice morao je da izradi i pozlati kao u crkvi u Dobanovcima. Naglašeno je da naslika 29 svetiteljskih slika u unutrašnjosti crkve, a na spoljašnjoj strani 3 odgovarajuće slike, sve po planu dobanovačke crkve. Na kraju je još ušlo slikanje 26 prazničnih ikona i slikanje Bogorodičinog trona. Za navedene poslove određeno je da se majstoru isplati 4000 guldena u bečkoj valuti i to u četiri rate, a u proporciji sa završenim delovima posla. Čortanović je radove najverovatnije završio do 1848. godine.

Ikonografski repertoar raspoređen je u tri horizontalne zone. U prvoj zoni su prestone ikone: Sv. Nikole, Bogorodica sa Hristom, Hristos i Sv. Jovan. U soklu ispod prestonih ikona su: Povratak Agrikovog sina, Susret Bogorodice i Jelisavete, Hristos i Samarjanka i Usekovanje glave Sv. Jovana. Na dverima su: Sv. Arhanđel Mihajlo (severne), Blagovesti (carske) i Arhanđel sa Tobijem (južne). Iznad dveri su : Sv. Georgije, Tajna večera i Sv. Dimitrije. Sredinu druge zone zauzima Sv. Trojica, a levo i desno su scene velikih praznika, Rođenje Hristovo, Sretenje, Krštenje , Vaskrsenje, Vaznesenje i Preobraženje. U trećoj zoni su u prvom redu stojeće figure proroka, a u drugom scene Hristovih stradanja. U sredini je grupa sa Raspećem, krst sa slikanim Raspećem i medaljonima Bogorodice i Sv. Jovana Bogoslova. Krst je postavljen iznad medaljona sa predstavom Skidanja sa krsta.

Slikarstvo na ikonostasu crkve u Krnješevcima izvedeno je u klasicističkom stilu. Figure su izdužene i bez plasticiteta sa anatomskim greškama, statične mirnih pokreta i gestova. Odeća je dosta monotono drapirana. Odjeci retardiranog baroka prisutnih su u scenama velikih praznika, kao barokno uznemireni ogrtači Hrista u Vaskrsenju i Vaznesenju. Hromatska skala je tamna, sastoji se od zagasitocrvenih, sivoplavnih i mrkosmeđih boja. Sem ikonostasa Čortanović je slikao na arhijerejskom tronu Sv. Jovana Zlatoustog, a na Bogorodičinom tronu Bogorodicu sa Hristom i Istočnik isceljenja. Na severnoj naslikao je Davida sa Harfom, a na južnoj Sv. Jovana Damaskina. Zidne slike, takođe, pripadaju radu Petra Čortanovića. U oltaru u niši gornjega mesta je Hristos na prestolu, a u niši proskomidije Raspeća. U srednjoj školjki je Sv. Duh u vidu goluba. U naosu na prvom svodu nad solejom je Savaot i četiri jevanđelista. Levo i desno od vrata na zapadnom zidu su stojeće figure srpskih svetitelja, a na južnom zidu u niši iznad vrata je Sv. Sava.

Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice, Krnješevci
Hram Blagoveštenja Presvete Bogorodice, Krnješevci

Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenike kulture Sremska Mitrovica br. 106/83 od 10.01.1984.godine, Srpska pravoslavna crkva Blagoveštenja Bogorodice u Krnješevcima stavljena je pod zaštitu države. Odlukom Izvršnog veća Skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine XII broj:633-7/91 od 12. decembra 1991.godine crkva je utvrđena za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja (“Službeni list APV” 28/91).

Literatura:
Mirjana Lesek, Umetnička baština u Sremu IV, Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, 2006.
Srđan Ercegan, Spomenica vladičanstva sremskog, Sremski Karlovci, 2014.

Povezani tekstovi