Prva pravoslavna bogomolja u Surduku bila je od pletera, sa ikonostasom koji su oslikali zografi umetnici, a podignuta je bila 1746.godine. Sadašnji hram Svetog oca Nikolaja (22. maj) nalazi se u ulici Brđanska br. 4 u Surduku. Sagrađen je 1816. godine, zahvaljujući zalaganju prote Vasilija Nikolajević, koji je priložio mermer za zapadna vrata. Iste godine, mermer za južni i severni ulaz pribavili su trgovac Petar Vujević i Jovan Savić. Časnu trpezu poklonila je Marija Vujević supruga Petra Vujevića 1818. godine.
Crkva u Surduku je jednobrodna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom na istočnoj strani i zvonikom iznad zapadnog dela. Pokrivena je dvoslivnim krovom. Fasade su raščlanjene visokim soklom, pilastrima između kojih se nalaze stepenasto uvučene niše i profilisani potkrovni venac. Oltarska apsida je raščlanjena lizenama. Apsida ima tri lučno završena prozora. Severna i južna fasada imaju po jedan lučno završen otvor i tri lučno završena prozora. Na zapadnoj fasadi u sredini je lučno završeni otvor sa dvokrilnim vratima ukrašenim biljnom ornamentikom. Vrata su flankirana stepenasto uvučenim pilastrima koji se završavaju jonskim kapitelima. Iznad vrata je lučno završeni prozor iznad kojeg je profilisani venac. Iznad venca u središnjem delu je trouglasti timpanon. U visini prozora sa obe strane su polukružne niše. Na bočnim stranama građevine su pilastri. Zvonik ima dva sprata.U sredini prvog sprata je okulus. Levo i desno od zvonika postavljene su simetrično po dve vaze. Drugi sprat zvonika na svakoj strani ima po jedan lučno završeni prozor. Iznad svakog prozora je sat.
Poznati karlovački drvorezac Marko Vujatović je za ovu svetinju, od 1816. godine (Konzistorijski arhiv, br. 121/1816), izradio pevnice, dveri i stolove, dok je ikonostas izveo od 1822. godine. Na klasicističkoj oltarskoj pregradi, nepoznati autori su na daskama naslikali 39 ikona.Veoma se malo zna i o vrednom živopisu na unutrašnjim zidovima i svodovima hrama, gde su predstavljeni Bog Otac, Gospod Isus Hristos, Jevanđelisti, “Naručje Avramovo”, Sveta majka Angelina, Prepodobna mati Paraskeva, Sveti kralj Milutin i Sveti kralj Stefan Dečanski. Ikonostas pripada tipu višespratnih oltarskih pregrada. Podela ikonostasa izvršena je u horizontalnim zonama a u zavisnosti od rasporeda ikona. Na ikonostasu dominiraju klasicistički motivi. U soklu su masivni stubovi sa jednostavno profilisanim bazama. Iznad ovih stubova nalaze se kanelovani stubovi koji flankiraju prestone ikone. Stubovi su obavijeni vencima hrastovih listova i ruža. Završetak stubova čine kompozitni kapiteli. Prva zona se završava profilisanim vencima. Prestone ikone imaju skulptovane okvire čija se dekoracija sastoji od biljnih geometrijskih motiva. Prostori iznad prestonih ikona su bogato skulptovani. Dekoracija se sastoji od vaza sa ružama i bočno postavljenim volutama (Prostori iznad prestonih ikona Sv. Nikole i Sv. Jovana). U prostorima iznad prestonih ikona Bogorodice i Hrista u sredini je kruna, a levo i desno su volute sa cvetnim motivima.
Carske dverti su takođe bogato obrađene. U donjem delu ispod ovalnih medaljona sa predstavom Blagovesti postavljene su simetrično grančice sa hrastovim listovima savijenim u volute. Iznad medaljona su vaze obrnuto postavljene iz kojih izlaze ruže. Bočno od vaza su grančice sa hrastovim listovima koji se savijaju u volute. Iznad medaljona su vaze obrnuto postavljene iz kojih izlaze ruže. Bočno od vaza su grančice sa hrastovim listovima koje se savijaju u volute.
Bočne dveri su na sličan način obrađene kao i carske. Ovalni medaljoni sa stojećim figurama arhiđakona Sv. Stefana i arhanđela Sv. Mihajla imaju profilisane okvire. Dveri su lučno završene. Oko medaljona su grančice sa hrastovim listovima koji se u donjem delu savijaju simetrično na obe strane u volute. U centru svake volute je po jedna rozeta. U gornjem delu iznad medaljona je po jedna vaza sa visokom stopom. Sa obe strane vaze izlazi po jedna grančica koja se savija u volute.
Druga zona u kojoj su smeštene kompozicije praznika izdvojena je od prve i treće zone profilisanim vencima. U sredini ove zone je kompozicija Sv. Trojice – Krunisanje Bogorodice, koja je flankirana kanelovanim stubovima. Stubovi su obavijeni grančicama sa hrastovim listovima i ružama. Završavaju se kompozitnim kapitelima. Ostale ikone sa predstavom praznika međusobno su odvojene pilastrima. Prednja strana pilastera je skulptovana. Prostori iznad lučno završenih ikona ispunjeni su vazama iz kojih izlaze grančice sa hrastovim listovima koje se savijaju u volute, rozetama i buketima od dva cveta.
U trećoj zoni iznad ovalnog medaljona sa stojećom figurom je Raspeće sa medaljonima Bogorodice i Sv. Jovana Bogoslova. Levo i desno u dva reda raspoređeni su medaljoni sa stojećim figurama apostola i proroka. Medaljoni imaju profilisane okvire i međusobno su povezani grančicama sa hrastovim listovima i grančicama savijenim u volute sa rozetom u sredini.
Sedište vladičanskog prestola je flankirano masivnim stubovima iznad kojih su pilastri čija je prednja strana skulptovana biljnom i geometrijskom ornamentikom. Iznad pilastera su paralelni profilisani venci poduhvaćeni na bočnim stranama konzolicama. Iznad venca je akroterija koja se završava krunom i vazama simetrično postavljenim na ivicama. Na poleđini prestola je prostor iznad lučnog završetka ikone, ispunjen je vazom sa buketićima ruža i grančicama sa hrastovim listovima koje se savajaju u volute. Klasicistička rezbarija ikonostasa, vladičanskog prestola i pevnica, spadaju među bolje radove Marka Vujatovića. Pevnice (dve) simetrično su postavljene u plitke pevničke prostore levo i desno pod prvim svodom. Pevnice imaju po šest sedišta iznad kojih je baldahin sa talasastim vencima. Iznad baladahina su akroterije. Svaka akroterija ima ovalni medaljon u sredini, koji je uokviren hrastovim listovima. Skamije (dve) imaju prednju stranu konveksnu. Gornja ivica skamije je profilisana. Na ivicama su pilastri koji se završavaju kapitalima ukrašnim volutama. Posle Drugog svetskog rata, surdučki paroh Mirko Žeravić ukrasio je južnu pevnicu prikazom Davidove pobede nad Golijatom. U raskošnom arhijerejskom tronu izložena je i stara zografska ikona Svetog oca Nikolaja, u kojoj je, po predanju, pohranjena i čestica moštiju ovog sveca. Od starina, ovde se čuvaju moskovski oktoih iz 1712., još jedan iz 1764., Psaltir iz 1766., irmologija iz 1759., dvanaest mineja iz 1848.godine i druga bogoslužbena izdanja. Novi toranj crkve sazidan je 1990. godine.U hramu i oko njega nema grobnih mesta, dok je pred samom portom postavljen spomenik stradalcima iz Drugog svetskog rata. Prostrani parohijski dom u Surduku, izgrađen je polovinom XIX veka, teško je oštećen za vreme Drugog svetskog rata, a obnovljen je od 2007. godine. Stari Svetosavski dom renoviran je 2004. godine.
Rešenjem zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica br. 173 od 29. 06. 1977. godine crkva Svetog Nikole je proglašena za spomenik kulture.
Literatura:
Tekst o crkvi Svetog oca Nikolaja je neopublikovan materijal Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, kustos Mirjana Lesek,1977.
Srđan Ercegan, Spomenica vladičanstva sremskog, Sremski Karlovci, 2014.