STARA PAZOVA U PROŠLOSTI

Kako bi zaštitila svoj geopoložaj prema Turskoj, Mađarska je srpskom vlastelinstvu poklanjala titule i teritorije uz Savu i Dunav. Najveće posede u Sremu držao je despot Stefan Lazarević a od darivanih poseda prvi put se krajem XV veka pominje današnja Pazova, pod nazivom Pazuha. Godine 1496. pominje se naselje Pazuha u darovnoj povelji manastira Krušedol. Međutim nema potvrda da se radi o istom mestu. Kustos istoričar Đorđe Bošković  navodi da postoje i raniji pomeni iz 14. veka. Prvi je u kaptolskoj ispravi Svetog Irineja 1340. godine, a pominje se među arhiđakonima “Petro de Pazzauia”. Drugi je kada je sremski kaptol Sv. Irineja 1353. godine obilazio imanja Bankovce i Jakodu, među potpisnicima tog dokumenta javlja se arhiđakon “Gregorio de Pazzauia”. Treće pominjanje je 1354. godine  kao arhiđakonat u sremskoj dijecezi. Pazova (Stara) se prvi put spominje kao naselje 1716.godine. Ona se tada nalazila u potesu Staro Selo, istočno od današnjeg naselja, idući prema Surduku. Prema narodnom predanju ovo prvobitno naselje imalo samo privremeni karakter, ono je kasnije opustelo pa je ponovo naseljeno, ali ne na starom mestu u potesu Staro Selo, već istočno od današnje pravoslavne crkve gde se nalazi “Srpski Kraj”, koji je najizdignutiji deo Stare Pazove.

U XVII veku pominju se Jarkovci kod Stare Pazove, koji će se u XVIII veku ugasiti. Za osnivanje i ušoravanje Stare Pazove na današnjem mestu, pored povoljnih fizičko-geografskih uslova mesta, odlučujući faktor je bila organizacija austrijske vojne vlasti tj. Vojne Krajine u Sremu koja je započeta 1701–2.godine. Vojne vlasti su naredile da se narod koji živi rastureno po zbegovima u zemunicama i kolibama skupi i nastani u pravilnim ušorenim selima duž puteva. Ušorena naselja, opkoljena šančevima, bila su pogodnija za odbranu u tada nesigurnoj oblasti Vojne Krajine, nego rasturena mala naselja naših patrijarjalnih stočara. O tome kako je Pazova dobila naziv postoji više tumačenja.

Prvo tumačenje po prof. dr Slavku Gavriloviću, ako se gleda topografska mapa Srema nekada su privremeni prolećni potoci koju idu smerom Save pravili velike zavoje ili pazuhe. Praveći oblik savijene čovekove ruke, gledajući da se polazi od pazuha, tako je zbog te prirodne pojave i ovakvog oblika mesto dobilo naziv Pazuha.

Drugo tumačenje tj. spominjanje naziva Pazove koje asocira ili daje naznaku je iz 1477.godine. Mesto Šanac (naziv za naselje privremenog karaktera) koje se nalazilo između današnje Stare Pazove i Surduka. U ataru današnje Pazove nekada je po pričama bila Srpska pravoslavna crkva od drveta a okolo je bilo puno zove, pa kad bi neko pitao gde je ona crkva onda bi neko reko pa znaš „oko zove“,“ pa zove“, „pazove“.

Treće tumačenje vezano je za tri humke: prva je bila Despotova humka ( Kamenita anta kod današnjeg Petrović salaša), druga neimenovana bila je prema Vojki a treća je bila u pravcu prema Golubincima. Pošto su humke bile znak utvrđene granice bile su označene kao Marcelinove ante ili Marcelinove linije. Taj period je trajao kratko 18 godina a posle toga je Požarevačkim mirom ceo Srem pripao pod Habzburšku monarhiju 1717.godine. Humke su bile granica između Otomanskog carstva i Habzburške monarhije tako je ovo mesto nazvano po tome što je doseljenicima prvih dana skretana pažnja na pojedine humke koje su se nalazile na granicama vlasništva susednih sela, preko kojih se nije smelo uzurpirati zemljište niti stoka prelaziti. U tom slučaju obraćana je pažnja doseljenicima sa rečju „pazi ovo“ te je otuda postao naziv Pazovo. Naziv mesta Pazoha, Pazovo i najnoviji Pazova, bez prefiksa “Stara”, postojao je sve dok nisu Nemci 1792.godine podigli novo naselje, jugoistočno od Stare Pazove, koje su iz zahvalnosti nazvali Nova Pazova, pošto su 1791.godine lepo primljeni u Staroj Pazovi, gde su prezimili pre nego što su otišli da grade novo naselje. Posle prvih stanovnika, zapravo starosedelaca, koji su prešli iz Starog Sela (oko 1767-8.god.), istovremeno sa dolaskom prve grupe Slovaka, u Pazovu su se naselile 62 srpske porodice iz Like, posebno Korenice, Bunića i Debelog brda, a stiglo je nešto Rumuna iz Banata koji su se prema narodnom predanju ubrzo posrbili.

 

Prostrane bogate zemlje, pogodne socijalne i verske prilike koje su vladale u Vojnoj Krajini, u kojoj se nalazila i Stara Pazova, primamile su Slovake iz feudalne Bačke iz mesta Selenče, te su počeli ovde da se naseljavaju između 1770-5.godine. Oni su se naselili zapadno od pravoslavne crkve, u produžetku Banovačkog šora gde je bilo nešto niže i vlažnije zemljište nego u Srpskom Kraju. Tome putu koga su prvo ušorili dali su ime “Selenski šor”, po mestu Selenči odakle su došli. Ovom velikom seobom Slovaka, kojih je došlo oko 1.300 osoba naspram 400 srpskh starosedelaca, dobila je Stara Pazova preteženo slovački karakter, dok je ranije bila čisto srpsko naselje. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Pazovu (Staru) kao mesto koje leži u ravnici, ima 242 graničarske kuće, od naboja, pokrivene trskom i rogozinom, podignute u krstoobraznim linijama. Tu se nalazi i oficirski kvartir od naboja, zatima nemačka narodna škola od dobre građe, ilirska drvena crkva, a katolička bogomolja od nepečene cigle, i takva parohijska kuća od naboja. U građi Ratnog arhiva u Beču nalazi se podatak da je na teritoriji Petrovaradinske regimente postojala nemačka škola u Pazovi. Prema zvaničnim podacima u Staroj Pazovi je od 1880.godine (1921.-100 žitelja) živela i jevrejska zajednica što potvrđuju i spomenici na staropazovačkom groblju. Godine 1903. kupili su kuću za potrebe verskih obreda u današnjoj ulici Ćirila i Metodija (danas kuća porodice Babinka) u Staroj Pazovi koja im je služila do maja 1942.godine kada su odvedeni u logore. U mestu je postojala i jevrejska škola (otvorena 1908. a ukinuta 1924.godine) sa bibliotekom i sportski klub “Hakoah”.

Profesor Dušan J.Popović u knjizi “Srbi u Sremu do 1736/7” navodi nazive za potese u Staroj Pazovi: Jedovac, Jarkovci, Staro selo, Zovice, Leje, Male livade i Volarsko polje.

Ekonomsko-društvene i političke promene i njihove posledice formirale su u razvitku Stare Pazove pet faza.

 U prvu ruralnu fazu spada osnivanje, tj. preseljenje na današnje mesto u drugoj polovini 18. veka pa sve do 1883.godine kada je bila vojničko-administrativno središte kompanije i kapetana Vojne Krajine. Tada je kao vojno i upravno središte i važna raskrsnica u Istočnom Sremu dobila pravo držanja stočnog vašara tri puta godišnje. Najviše se trgovalo govedima za Austriju i Mađarsku.

Trgovina a sa njom i zanatstvo počeli su da se razvijaju jače tek 1850.godine kada je zakonom to dozvoljeno graničarima. Staropazovačni su bili dobri uzgajivači svilene bube. Već 1801.godine naređeno je uzgajanje dudova. U tu svrhu postavljen je rasadnik na ledinama, naspram Hvjezdoslavove ulice, koja se nekada zvala “Dudarska”. Za uzgoj svilobube korišćeno je lišće od dudova. Uzgoj se ubrzo razvijao a prema podacima iz 1830, radionica za odmotavanje svilenih čaura je radila i u Staroj Pazovi. Srpska čitaonica (prva ustanova u oblasti kulture u Staroj Pazovi)  osnovana je 1878.godine. Godine 1881. u Staroj Pazovi gostovala je grupa glumaca iz Srpskog narodnog putujućeg pozorišta.

Druga faza je saobraćajna, počinje od 1883.godine kad je prošao prvi voz prema Budimpešti, pa traje sve do 1918.godine, do pada Austro-Ugarske, naselje prestaje biti sedište kompanije ali dobija kotarsku upravu (srez), koja je pripadala Sremskoj županiji u Vukovaru. Ovi činioci izazvali su pojavu pijace (1883.god.), koja je ubrzo postala najjača u Istočnom Sremu. Razvojem kapitaličko novčane privrede tj. tržišta dolazi do bržeg raslojavanja seljaštva u Staroj Pazovi i stvaranja akumulacije kapitala, te trgovci i veleposednici Srbi 1. avgusta 1882. godine osnivaju ”Zadrugu za međusobno pomaganje i štednju” a ista je 1. januara 1886.godine pretvorena u štedionicu. Ubrzo se štedionica razvila u prvu banku, koja je postala glavni akcionar banje u Starom Slankamenu i parnog mlina u Staroj Pazovi.Tako je Pazova 1895.godine dobila elektriku još pre mnogih svetskih gradova a tek 1935.godine Makiš iz Beograda je počeo sa snabdevanjem naizmenične struje u mestu. Slovaci osnivaju svoj novčani zavod, 19. septembra 1882.godine pod naziv “Zajmovna pomoćnica” a 28. januara 1908.godine menjaju naziv u “Staropazovačku banku”.  Godine 1902. osnovna je  Slovačka čitaonica a  1902. godine postojala je bolnica za “kužne bolesti”. U Staroj Pazovi je nekada postojalo pet ciglana. Prva je podignuta 1904.godine, zatim 1909, 1931, 1932 i 1935.godine po jedna.

 Sve su odgovarale tehnologiji ovog vremena i uglavnom je proizvedena kvalitetna cigla. Sredinom XIX veka naselje čine dve unakrsne ulice. Potom se u drugoj polovini istog stoleća naselje naglo širi i početkom XX veka zauzima današnji prostor. Kasniji fizionomski razvoj obuhvata gradnju različitih objekata na praznom prostoru unutar naselja duž nekoliko periferijskih ulica.

Treće faza trgovačka, počinje 1918.godine, i traje sve do 1945.godine. Početkom ovog razdoblja, raspadom Austro-Ugarske, padaju granice duž Save i Dunava i nastaje nova država Jugoslavija. Na osnovu istaknute pijačne funkcije 1928.godine određeno je da brzi voz Zagreb–Beograd ne stoji više u Inđiji nego u Staroj Pazovi, tako je sresko mesto postalo važna železnička stanica i raskrsnica. Ovaj period karakteriše se jakim kulturno-prosvetnim životom, proširuje se šegrtska škola koju su pohađali Srbi i Slovaci a koja je osnovana 1905.godine. Godine 1920. sagrađen je slovački “Narodni dom”, a 1926.godine osnovana je zemljoradnička zadruga.

Fudbal se u Pazovi počeo igrati 1919.godine, a osnivači su bili omladinci i studenti. Osnovan je prvi nogometni klub “Zmaj” a igralište je bilo na Šicari. Igralo se bez registracije a 1928.godine se počelo sa pripremama oko registracije fudbalskog kluba. Sportski klub “Slavija” osnovan je 1929.godine pa je prestao sa radom 1937. godine ali je narednih godina obnovljen a igralište je bilo kod železničke stanice. Sportski klub “Štefanik” osnovan je 13. aprila 1933.godine. Igralište se nalazilo na ledinama broj IV (ulica Branislava Nušića). Godine 1929. Srez Stara Pazova kao upravna opština u okviru Dunavske Banovine imala je 16 upravnih opština ( Belegiš, Bešku, Bukovac, Čortanovce, Golubince, Krečedin, Novu Pazovu, Nove Banovce, Stare Banovce, Novi Slankamen, Nove Karlovce, Sremske Mihaljevce, Staru Pazovu, Stari Slankamen, Surduk i Vojku). Zgrada sokolskog doma u Staroj Pazovi podignuta je 1931.godine. Tokom 1936.godine u Staroj Pazovi je podignuta Fabrika za proizvodnju leda i sode, poznatija kao Ledara, i to po dobroj i pitkoj vodi. U Drugom svetskom ratu narod ovoga kraja pružao je oružani otpor okupatoru ili pomagao narodno oslobodilačku vojsku u skupljanju odnosno izradi naoružanja, u štampanju listova, u organizovanom prihvatanju boraca pri prelasku iz Banata u Frušku goru.

Četvrta faza socijalističko-upravna, od 1945.godine do 80-tih godina XX veka. Obuhvatala je krupne privredne transformacije: nacionalizacija privrede, agrarne reforme, ukrupnjavanje poseda, formiranje seljačkih zadruga i industrijalizaciju. Pijačna funkcija je zapostavaljena, a rast populacije je ispraćen urbanističkim širenjem naselja.

Posle II svetskog rata Stara Pazova dobija status gradskog naselja (Ćurčić S.(1985) navodi da je Stara Pazova u popisu 1948.godine popisana kao gradsko naselje Vojvodine). Godine 1961. postaje sedište opštine koje administrativno integriše osam naselja. U posleratnom periodu privreda Stare Pazove uglavnom je imala agrarna obeležja.

Peta tranziciona faza obuhvata period započet devedesetih godina XX veka i nije završena. Karakteriše je populacioni rast praćen mehaničkim porastom, urbanim širenjem i reurbanizacijom. Reaktivirana je trgovačka funkcija, uz razvoj drugih uslužnih delatnosti. U duhu privrednih reformi, uz komplementarnost geosaobraćajnog položaja, i Stara Pazova se sve više okreće preduzetničkoj privredi.

Literatura:

Simeon Aranicki, Pravoslavna srpska parohija krajem 1911.godine, 1911.
Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd, 1950.
Željko Kumar, Stara Pazova, Glasnik Etnografskog instituta Srpske akademije nauka, knj. II- III (1953-1954)
Janko Šago, Hronika Stare Pazove, Novi Sad,1991.
Milka Mijajlović, Novi Banovci kroz istoriju, Nova Pazova, 2003.
Priređivač Slobodan Ristanović, Kroz Srbiju i Crnu Goru, Beograd, 2005.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Milka Mijajlović – Simić – Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

NOVA PAZOVA U PROŠLOSTI

Nova Pazova (Neu-Pasua) je bila prvo i najveće nemačko naselje u Sremu nastalo kolonizacijom podunavskih Švaba iz oblasti Baden-Virtenberg. Kada je nakon Požarevačkog mira 1718. godine Srem pripao Austro-Ugarskoj carevini započeto je naseljavanje, pravljenje vojne granice prema Turcima, najpre sprskim življem, a onda i nemačkim. Naseljavanje Nove Pazove, 26.oktobra 1791.godine potvrđuje i najstariji sačuvani dokument- pismo feldmaršala lajtnanta Ženejna iz Petrovaradina, kojim obaveštava grofa Balaša o osnivanju naselja od 48 kuća, sa doseljenicima iz Nemačke.

Za to su bili pogodni evangelisti Nemci, tako je siromašnom nemačkom stanovništvu podunavskih Švaba obećano sve najbolje u Sremu.Vojna uprava dozvolila u jesen 1791.godine (1802.- 40 porodica, 1869.  -2,081, 1880. -2.656, 1890. -3.401, 1900. 3.836, 1910. -4.146, 1921. – 4.488, 1931. -4.915, 1948.-4.604, 1953. -6.082, 1961.-10.990, 1981.-15.488 žitelja itd.)  naseljavanje 62 nemačke porodice evangelističke veroispovesti u Pazovu ali je zbog nepoznatih razloga formirano novo naselje tako što je od pustare Pazua (nekadašnji naziv za Staru Pazovu) odsečen jugoistočni deo teritorije. Osnivanjem naselja osnovana je i nemačka škola.

Zima i hladno vreme zateklo je doseljenike koji nisu stigli za kratko vreme da sagrade kuće. Pazovčani su ih pozvali da prezime u njihovom mestu, a s proleća su im pomogli da na pustari sagrade svoje naselje. U znak zahvalnosti, Nemci su novoformirano naselje nazvali Novom Pazovom, a od tog momenta Pazovi je pridodat pridev Stara.

Tako su prvi stanovnici Nove Pazove podunavske Švabe primili dužnost i prava graničara. Samo naselje je izgrađeno planski, a neki kolonisti su se potom naselili na mesta sa oceditijim poljoprivrednim zemljištem. Međutim  kada su se doselile neke tih od nemačkih porodica su se  i raselile da ih je ostalo 1802. godine  njih 40.  Kako bi podstakla naseljavanje ovog područja država je dala novac i poljoprivredne alatke, stoku i zemlju, s tim da joj se sve uloženo vrati kroz porez. Naseljenici su uložili mnogo truda  da močvarno zemljište pretvore u pogodno za život i obradu. Prve godine nisu imali prinosa jer je 1792.godine bila velika poplava, tako da im je početak bio mučan i težak pa je ostala izreka “Prvi su videli smrt, drugi jad, a tek treći hleb”.

Nova Pazova je već 1806.godine, samostalno osnovala svoju evangelističku župu, iako je prva evangelistička opština postojala u Pazovi (Staroj) od 1770.godine. Novopazovački protestanti dobijaju 1808. godine, od nadvojvode Karla, vrhovnog komadanta Granice i brata cara Franca I, 70.000 cigala od razrušene banovačke tvrđave za izgradnju crkve, kreč je donet iz Ležimira a pesak sa Dunava. Kamen temeljac postavljen je u proleće 1810. godine, u julu 1812. godine postavljen je toranj i podignut krst tako je barokna crkva svečano otvorena u oktobru iste godine. Stanovnici koji su dobili zemlju na obrađivanje, prihvatili su vršenje graničarskih obaveza a oni koji nisu vršili vojnu službu morali su da se bave zanatstvom i trgovinom. U pregledu o stanju obrta i trgovina, krajem 1897.godine za kotarsku oblast Stara Pazova, navodi se da u Novoj Pazovi postoje 2 paromlina sa 12 radnika.

Život u Novoj Pazovi, krajem 19. i početkom 20.veka razlikovao se među stanovništvom po etničkoj pripadnosti, običajima, ali i po povlašćenom statusu koji su uslovljavali ekonomski, nacionalni i materijalni položaj. Pored povoljne trgovine stočnim fondom (govedima, konjima, tovljenim svinjama), trgovalo se i voćem, vinom, žitaricama itd.

Novoformirano naselje je duži period imalo stoprocentnu naseljenost nemačkim stanovništvom. Početkom 20.veka u Novoj Pazovi se razvija zadrugarstvo. Odluka o bušenju prvog arteškog bunara u središtu mesta doneta je 1901.godine, a bušenje drugog bunara je izvršeno na jesen 1902.godine. Narodna štedionici u Novoj Pazovi osnovana je 1905.godine od strane Ludwinga Schumachera, samostalna zdravstvena ustanova u Novoj Pazovi osnovana je 1907.godine, a prva apoteka osnovana je 1909. godine. U prvim decenijama 20.veka dolazi do socijalnog i privrednog napretka. Na to je uticalo uvođenje nekih tehničkih novina u poljoprivredi. Umesto vršidbe konjima upotrebljavaju se vršilice koje pokreće parna mašina, a i modernizovana je obrada zemlje.

Za vreme Prvog svetskog rata srpska vojska je tri dana bila u Novoj Pazovi, a Švabe od Zemuna do Inđije izbegle su do Beške. Od srpske vojske nije stradao ni jedan novapazovački Švaba. Nakon četiri godine ratovanja srpska vojska je ušla u Novu Pazovu početkom novembra 1918.godine.

Iako je Nova Pazova bila pretežno nemačko naselje, u njoj je bilo porodica srpske i druge nacionalnosti. U Novoj Pazovi izgrađen je motorni mlin “Udarnik” 1922.godine, a izgradio ga je Nemac Franc Binder. Između Prvog i Drugog svetskog rata Nova Pazova je imala svoju opštinu i pripadala je staropazovačkom srezu. Od privrednih objekata Nova Pazova je imala svoju električnu centralu, predionicu vune i tekstilnu fabriku, kao i ciglanu izi 1932.godine i dva mlina podignuta 1925. i 1933.godine. U tom periodu osnovano je nekoliko zadruga: Gospodarsko društvo (1921.), Zemljoradnička kreditna i gospodarska zadruga “Seljačka ispomoć“ (1928.), Zadruga za gajenje i iskorišćavanje svinja (1930.), Zemljoradnička zadruga za osiguranje stoke (1930.), Stočarska zadruga (1936.). U Adresaru kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca za industriju, obrt, trgovinu i poljoprivredu, izdatom u Beogradu 1929. godine stoje sledeće delatnosti za seosku opštinu Nova Pazova: lekari, marveni lekari, apoteke, babice, bačvari, berberi, ciglane,  trgovina drvetom, električne centrale, gostionice, kolari, kovači, krojači, limari, trgovine manufakturne robe, mesari, mešovita roba, mlinovi, moleri, obućari, opančari, sedlari, stolari, šeširdžije, štedionice, tekstilna industrija, tokari, užari, zemljoradnici, zemljoradničke zadruge i zidari. Novopazovački sportski klub osnovan je 1931.godine, a udruženje zanatlija u osnovano je 1933.godine. Za vreme NDH u Novoj Pazovi je živelo oko 4915 stanovnika pretežno nemačke nacionalnosti (4817), a pored njih živeo je i manji broj Srba (54), Hrvata (16), Slovena (13) i Mađara (6). Nemci su imali sva prava i privilegije, kao i školu na nemačkom jeziku.

Godine 1943. Nemačka je mobilisala novopazovačke Švabe u svoju vojsku  poslavši ih na ruski i afrički front. Dolazak partizanskih i ruskih jedinica novopazovačke Švabe nisu dočekale već su 6. oktobra 1944. godine počeli sa evakuacijom, sa 700 zaprežnih kola uputili su se kao Austriji. Tako su se krajem II svetskog rata Nemci iselili, a nakon toga doseljno je 4.132 žitelja preteženo iz planinskih delova centralne Srbije, Srema, BiH, Crne Gore, Hrvatske, Kosova i Metohije  i Makedonije. Prvi naseljenici hranili su se iz zajedničkog kazana. Prvo je osnovana jedna,  pa još jedna narodna kuhinja. Pošto su svi dobili konfiskovane nemačke kuće i okućnice, počela je organizovana podela hrane,  krenula je obnova i izgradnja zapuštenog i razorenog mesta.U periodu od 1945. do 1948. godine Novu Pazovu naseljava veliki broj kolonista. Prema podacima dr Slobodan Ćurčića, tokom posleratne kolonizacije doseljeno je ljudi iz drugih mesta van Vojvodine: iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i ostalih oblasti. Do maja 1948.godine u Novu Pazovu se naselilo 726 porodica, a veće napuštanje mesta dogodilo se u drugoj polovini 1948. i u toku 1949.godine. Po odlasku Nemaca iz Nove Pazove ostala je delimično demolirana i ruinirana crkva koja je pripadala evangelističkoj veroispovesti.

Pošto u Novoj Pazovi nije bilo više pripadnika evangelističke vere, a s obzirom na okolnosti da je preduzeta gradnja zadružnog doma, odbor MNO je tražio rušenje crkve kako bi se materijal upotrebio za gradnju doma, tako je crkva srušena početkom 1948.godine. Od tog materijala građena su ekonomska dvorišta “ Slobodana Principa Selje” i “Romanije”, kao i dom kulture a crkvene klupe su iskorišćene za novo izgrađeni bioskop. Električno osvetljenje mesto dobija 1939. godine a savremeni vodovod 1988. godine. Nemačke nazive za  potese : Stajgenfeln, Hohenberg, Ilovišče, Hohenbrun, Ajzenfeld novi stanovnici nisu prihvatili, iako svoje nemaju oni se orjentišu prema nazivima naselja na kojima se nalazi obradivo zemljište.

Prvi fudbalski klub “Vaker” osnovan je 1933.godine, drugi FK “Jugoslavija” 1940. godine i kolonisti su 1946. godine osnovali FK “Sloga” koji je 1948. godine preimenovan u FK “Radnički”.

Osnovna škola otvorena je u Novoj Pazovi februara 1945. godine, te iste godine osnovana je Uprava narodnih dobara. U tom periodu osnovane su sledeće zadruge: Narodna potrošačko nabavljačka zadruga (1945), Zadruga opštih zanata (1945), SRZ „Jahorina“ (1946), SZR „Partizan“ (1947), SRZ „Edvar Kardelj“ (1947), SRZ „Slobodan Princip“ (1947), SZR „Vojvodina“(1947), SZR „Romanija“ (1947), Prerađivačko krojačka zadruga „Sloga“(1947).

Od 1945. do 1949. godine osnovane su seljačke zadruge, od 1946. godine u Novoj Pazovi postoji zdravstvena ambulanta,  1946. godine SRZ “Jahoria” kao prva, od 1946. -1947. godine bilo je dečije obdanište, 1947. godine osnovana je Progimnazija u zgradi sirotišta “Vile”, 1947. godine PKZ “Sloga”, MBZ “Proleter”, godine 1951. osnovana je Domaćička škola i DTV “Partizan”.

Godine 1952. osnovani su: Narodni univerzitet, čitaonica i KUD “Branko Ćopić. Poljoprivredno dobro “Nova Pazova osnovano je 1953. godine. Nova Pazova se razvijala kao opština do 1960.godine od tada ulazi u sastav opštine Stara Pazova. Od 1963. godine organizovan je poseban vid samouprave-Mesna zajednica.

Literatura:
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Milka Mijajlović, Novi Banovci kroz istoriju, Nova Pazova, 2003
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Jovan G. Vuković, Nova Pazova hronika mesta od osnivanja 1790. do 1960.godine, Nova Pazova, 2014.
Milka Mijajlović – Simić – Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.
Sajt:http://www.dvhh.org

VOJKA U PROŠLOSTI

Vojka sam naziv mesta prvi put se pominje 1416.godine u jednom mađarskom dokumentu koji se nalazi u knjizi “Istorijska geografija Mađarske” u vreme Hunjadija autora Deže Čankija koja je objavljena 1894.godine u Budimpešti. U tom delu Vojka se zove Vajka i pripadala je Falkoš – sombatu današnjem Subotištu. Prema knjizi “Sremska naselja” Geogra Helera i Karla Neringa (Minhen, 1973.), prvi pomen naziva Vojke zabeležen je godine 1332/37. Ovaj podatak preuzet je iz knjige “Monumenta Vaticana” u prevodu “Vatinski spomenici”. Tu se Vojka pominje po nazivom Bojka, knjiga je izdata u Budimpešti 1885.godine. Međutim ostaje pitanje da li radi o Vojki u Sremu ili je to naziv za teritoriju koju su naselili Mađari. Pored naziva Vayka iz 1416. godine, javljaju se i drugi oblici u kojima postoji reč Vojka: 1664.-Vojka, 1720.-Voicka, 1762.-Woika, 1780/82.- Voika, 1803.- Woicka. Od 1713 – 1717.godine Vojka je zabeležena kao naseljena ( prema popisima 1869.- 2.879, 1890.- 3.398, 1900. -3.968, 1910.- 4.253, 1921. – 4.160, 1931.-4.424 žitelja itd.) O poreklu naziva sela Vojka postoji više tumačenja. Autor monografije “Vojka- Hronika sremskog sela”, (1997) Anđelko Erdeljanin navodi da je selo dobilo ime po lepoj krčmarici Vojki u koju je bio zaljubljen jedan plemić ili vojskovođa. Vojka je nastala od imenice s korenom voj: vojska, vojna, vojevanje. Selo je i začeto kao konačište gde se zaustavljala i odmarala vojska. Isti autor navodi da je mesto postalo prepoznatljivo po čestom okupljanju vojske pa je iz osnove te reči izveden naziv sela.

U davna vremena pored Vojke postojalo je i selo Tapavica koja se pominje kao selo, pustara i spahijski posed između Golubinaca, Popinaca i Vojke a nalazila se u posedu oberkapetana Staniše. Početak smišljenog razvoja sela kao zajednice ljudi računa se od XVII veka tj. posle Turskog perioda i izgradnje crkve od čvrstog materijala, opremljene ikonama u kojoj su služili školovani sveštenici.U vreme pomena Vojke, 1416.godine u Sremu se živelo uglavnom mirno. Zbog povoljnog geografskog položaja mesta ljudi su se zaustavljali i boravili izvesno vreme tako su kroz Vojku prošle mnoge vojske, putnici, hodočasnici, hajduci i izbeglice. Ovim prostorom upravljao je srpski despot despot Stefan Lazarević koji je dobio posede u Sremu koje mu je dao ugarski kralj Žigmund, međutim ovakav položaj uništila je najezda Turaka 1521.godine koji su opuštošili istočni Srem. Istoričar Olga Zirojević u svojoj knjizi “Carigradski drum od Beograda do Sofije (1459-1683)” navodi da je Vojka u Turskom periodu imala ulogu usputne stanice i konačišta i da je predstavljala važnu tačku na carigraskom drumu kao glavna arterija evropskog dela Turskog carstva. Prema turskom popisu Srema iz 1546.godine vidi se da je u Vojki bilo 28 običnih i tri udovička domaćinstva i svi su bili Srbi a 1566.godine bilo je 30 domaćinstava i jedan knez. Po popisu iz 1578.godine pored domaćina pominje se i jedan pop to navodi na pomisao da je u Vojki verovatno postojala i crkva. Zabeležno je da su u Vojki krajem 17. veka bila dvojica ekmedžija (pekara) i jedan pačetar (kuvar koji spravlja pihtije). Relativni mir pod tuskim režimom potrajao je do proleća 1683.godine kada je počeo Bečki rat. Za Vojku i istočni Srem ovo je bio jedan od najtežih perioda.

U 18. veku Vojka je ušla kao primitivno uređeno selo, napola rastureno i napušteno pod vlašću poražene Turske imperije. Prva staništa bila u potesu Selište i Tapavica, proći će još više od jednog stoleća dok ne dođe do ušoravanja i izgradnje sela po zahtevima i pravilima Austrijske vojne vlasti. Požarevačkim mirom 1718.godine Turci su potisnuti preko Save a turski Srem pripao je Austriji. Godine 1717. izvršen je prvi austirijski popis koji se odnosi na Vojku u kome se po visini poreza vidi da je bila jedno od najvećih sela u Sremu. Po popisu iz 1722. godine u Vojki je postojala krčma i masnica. Vojka se 1728.godine nalazila u sastavu Zemunskog vlastelinstva, koje je kupio Grof Fridrih Karlo Šenborn a za upravnika je postavljen Avgustin Franc Kolhunt Mitrovački provizor i državni činovnik u Sremu koji se obogatio na grbači seljaka i naneo im mnogo zla.Tako je nastala žalba pod nazivom “Slučaj sela Vojke, 1731.godine, tiranija Avgusta Frana Kolhunta”.

Potpisao je Knez Jefta Subotin a zanimljivo je da se na njoj pojavljuje pečat sela elipsastog oblika a u sredini je bila vetrenjača kao polazna osnova za stvaranje grba mesta. Godine 1732. u Vojki je bilo 36 kuća, jedna crkva i dva sveštenika. Navodi se da je crkva nova od 1727.godine a osvetio je Nikanor Krušedolski 1732.godine. Neka od prezimena sačuvala su se i danas kroz tri stoleća: Tapavičanin (Tapavički), Srdanović (Srdanov), Gavrilović, Zeković, Subotin, Đurić, Gvozdenac, Kovačević, Subotin, Ekmedžić itd. Uprkos ratu Austrije i Turske, ratnim i redovnim nametima, kugi, hajdučiji i drugim nevoljama Vojka je sa proređenim stanovništvom nastavila svoj mukotrpan život. Organizovanjem Sremsko-Posavske vojne granice 1745.godine Zemunsko vlastelistvo većim delom prešlo je pod Vojnu upravu sa desetak sela a među kojima je Vojka bila najvažnije mesto pa će se po njoj kasnije ceo posed nazivati vlastelinstvo Vojka, koje se sastojalo od 11 sela a pominje se 1751.godine u predstavci Daniela Sepa upravnika tog imanja. Prema jednom dokumentu iz 1766.godine Vojka se naziva Šanac naziv za graničarsko naselje.

Prema tom popisu bilo je 120 kuća, četiri sveštenika, taj podatak navodi na pomisao da je Vojka kao glavno mesto spahiluka bila sedište episkopa Partenija a razlog je bio u tome da se spreči prokatolički uticaj na pravoslavni deo stanovništva. Ulazak u Vojnu granicu za Vojčane je bio samo početak novog i drugačijeg života.Tako su Vojčani ginuli daleko od svojih kuća a u mesto su se doselili i novi Vojčani iz Dalmacije i Srbije. Vojka je u tom periodu bila uključena u Novokarlovčaku kompaniju Kapetan Vitkovića. Godina 1780. je važna za Vojku jer se prvi put spominje škola na osnovu dokumenta u Bečkom ratnom arhivu i navodi se da se u školama uči srpski jezik i religiozni predmeti. Na osnovu opisa Franca Štefana Engela 1786.godine,Vojka je imala 205 pod konac podignutih, trskom i rogozinom pokrivenih kuća od nabija, trošni oficirski kvartir o čatme, ilirsku crkvu i školu od dobre građe, gde se u isti mah održava nastava nemačke narodne škole. Nadalje od ukinutog husarskog štaba lep kvartir za pukovnika na sprat, konake za auditora, računovođu, ađutanta i profosa, od dobre građe, trošnu kasarnu od naboja sa isto takvom štažarom i takvim stanom za kovača. Ovo naselje ima i prućem ograđen prostor za ergelu. Kuće su građene u lepom poretku.

Pustara Tapavica koja je pripadala nekada grofu Pejačeviću konačno je pripala Vojki 1786.godine.Vojčani su u prvoj polovini 19.veka bili dobri domaćini, brinuli se u svome selu, naročito u intervalima između ratova kada nisu morali da ginu za svoga cara. Godine 1835. izgrađena je bila prva opštinska kuća od tvrdog materijala na mestu današnje škole. Crkva je bila izgrađena na mestu današnjeg doma kulture, u crkvenoj porti izgrađena je bila i prva škola a iza crkve je bilo groblje. U porti stare crkve bila je i kapelica koja je srušena 1944.godine. Vojka je po nekim kazivanjima imala i proroka Tanasija Abadžiju zvanog Caca (1821-1864) a govorio je da će doći vreme, leteće po nebu kola bez rude i konja. Doće vreme, biće šor pa doktore, sokak pa dvokat, ovi lopovi nisu ništa, kakvi će biti, da putem olovke ukradu sve…. Stanovništvo Vojke u prvoj polovini 19. veka činili su Srbi ali u drugoj polovini dolazi nekoliko Nemačkih porodica u potrazi za poslom na kraće ili duže vreme da ostanu. U šestoj deceniji 19.veka u Vojki jedan od najznačajnijih događaja bila je izgradnja crkve. Stara crkva je srušena 1848.godine a izgradnja nove u gotskom stilu počela je 1851.godine. U drugoj polovini 19. veka u Vojki je došlo do izvesnog napretka u razvoju zanatstva. Ulaskom Vojke u Granicu izgubila je značaj čuvena vojačka krčma a s njom i prateći zanati a još jedan razlog tome je i razvoj putne mreže. Od 1870.godine radila je u Vojki ciglana sve do 1923.godine a radila je i vetrenjača ali se ne zna tačno od kada. Posle ukidanja Vojne granice 1873.godine. Vojka je priključena Hrvatskoj i Slavoniji, život se polako počeo menjati a na to je uticao kapitalistički razvitak. Vojčani su uspeli da zadrže veći deo imanja i delove izvan vojačkog atara a to su vinogradi u Čortanovcima koje su dobili još u vreme Marije Terezije prilikom ulaska Vojke u Vojnu Granicu. Krajem 19.veka nastavljen je brži razvitak zanatstva, trgovine i drugih delatnosti u selu. Prema izveštaju Vasilija Konstatinovića karlovačkog paroha 1896.godine selo je ima lepu crkvu koja veličinom nadmašuje sve okolne, oko crkve je lepa ograda i povelika prostorija a unutrašnjost iste je krasna i bogato ukrašena a takođe napominje da postoji i dve lepo škole. Prva novčana štedionica osnovana je 1888.godine a kasnije je novčano ojačala i pretvorena u manju banku 1905.godine pod nazivom Srpska zadruga za pomaganje i štednju u Vojki.

Prva vršalica parnjača u Vojku je stigla 1893.godine u tom period nastala nastala je vodica na izlazu iz Vojke prema Staroj Pazovi. Na kraju ovog veka Vojka je imala 3700 pravoslavnih duša dve škole a Vojčani su se razlikovali od ostalih mesta po obojcima. Najveći deo stanovništva predstavljali su seljaci a razvojačeni graničari posvetili su se sasvim poljoprivredi. Poljoprivreda je početkom 20. veka doživela krizu, usitnjavanje poseda praćeno je bilo zaduživanjem seljaka i daljim raslojavanjem.U Vojki je 1903.godine osnovna Srpska zemljoradnička zadruga čiji je zadatak bio da se na temelju uzajamnosti unapređuju krediti, privreda gazdinstva zadrugara. Parni mlin je pušten u rad 1903.godine a podigao ga je Švaba Majer iz Nove Pazova. Ovaj mlin je izgoreo 1927.godine, novi na gas je podignut 1931.godine, od 1955.godine prelazi na električni pogon a 1962.godine nabavljenje su nove mašine iz Italije i u mlinu je bilo zaposleno 30 radnika. Kada je vlada Austro-ugarske monarhije objavila rat Srbiji 28. jula 1914.godine Vojka se opet našla na opasnom mestu, blizu granice sa Srbijom. Tako su Vojčani ginuli, ali na žalost, o tome nema konkretnih podataka. Mnogi Srpski dobrovoljci su poginuli na Dobrudži, Solunskom frontu i drugim bitkama.

U Vojki je posle Prvog svetskog rata došlo do obnove zadrugarstva i zemljišne zajednice, tako je ceo period između dva svetska rata bio obeležen agrarnom reformom a prva Vojačka zemljoradnička kreditna zadruga osnovana je 1920.godine. U tom period tj. 1923.godine u Vojki je prestala sa radom ciglana, srušena je četiri godine kasnije a poslednja vetrenjača koja prestala je sa radom 1914. godine srušena je 1931.godine.Tada je u Vojki bilo činovnika i namesnika u Opštini, u školi desetak učitelja, bilo je zaposlenih u pošti, zdravstvenoj stanici, u mestu je bilo 8 dućana i tri sveštenika. U tom period je počela elektrifikacija a Vojka je dobila i prvi telefon sa javnom govornicom a postojalo je i Dobrovoljačko vatrogasno društvo osnovano pre rata. Godine 1919. osnovana je prva biblioteka u mestu. Prvi fudbalski klub “Radnički” osnovan je 1927.godine, jedno vreme zvao se Jugoslavija da bi 1936.godine promenio naziv u “Sremac”.

Drugi svetski rat uvlačio se u Vojku polako i podmuklo. Vojčani su slušali ponešto o Nemačkoj vojnoj sili i ratnim pohodima i osvajanjima. U Vojki je mobilisan veliki broj rezervista i u svakoj akciji odmazde, i svakoj raciji okupatora selo se uvek našlo prvo na udaru. Najstrašni zločin za vreme Drugog svetskog rata dogodio se 8. novembra 1943.godine, sa sajmišta je dovedeno dvadesetak Vojčana i jedan čovek iz Belegiša na vojačku železničku stanicu, gde su pobijeni i povešani pored pruge a danas na tom mestu postoji spomenik koji podseća na veliko stradanje za vreme Drugog svetskog rata. Tokom Drugog svetskog rata selo je znatno stradalo od ustaša a meštani su se iselili u okolna veća naselja i van Srema. Pola stoleća posle Drugog svetskog rata Vojka se prepoznaje po ustaljenom geografskom liku, tako je na kraju 20. veka imala oko 5000 stanovnika koji se uglavnom bave poljoprivredom a bave se privatnim zanatstvom i imaju 50 zanatskih i drugih radnji a postoji i zdravstena ambulanta. Godine 1974. u Vojki formiran je Zavičajni muzej a prva radio stanica u Sremu “Radio Vojka” osnovana je 1967.godine, sopstveni biskop mesto je dobilo 1959.godine.

Prvo kulturno prosvetno društvo “Slavko Gajin” formirano je posle oslobođenja. Prvi odbojkaški klub “Sremac” osnovan je 1965.godine a rukometni klub 1971.godine. U Vojki postoji i Aero klub a od istorijskih spomenika postoji česma u centru sela, spomenik borcima NOR-a u centru sela (1961), spomenik o stradanju 22 Vojčana na železničkoj stanici (1976) i tri spomen ploče na objektima u mestu kao sećanje vezano za period Drugog svetskog rata. Na kraju 20.veka Vojka je selo u punoj snazi, život je dinamičan, sadržajan, životni standardi su sve bolji. Potesi u Vojki prema zapisima prof. Dušan J. Popovića imaju sledeće nazive : Berbernica tu je izvor po kome je prema nekim navodima selo dobilo ime, Mala Vojka pridolica koja je mnogo trpela od poplava, Revir, Tapavica deo zemljišta oko 600 jutara bio je rukama Švaba iz Nove Pazove koje im je državna vlast dodelila, Selište, Brestova međa, Busije kod Ugrinovačke humke bila je nekada gradina , Volarsko polje nalaze se ostaci iz turskog perioda i Banovačka humka na tom mestu ukršataju se četiri atara vojački, staropazovački, starobanovački i novopazovački i nekad je tu bio krst koga danas nema.

Literatura:

Vasilije Konstatinović, Trideset dana na ubavu putu, Sremski Karlovci, 1899.
Dušan J. Popović, Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Dr Slavko Gavrilović, Vlastelinstvo Vojka u Sremu ( 1745-1766),Novi Sad, 1959.
Podatke uredio i priredio Petar Radivojević, Monografija “Slučaj sela Vojka”, 1977.
Anđelko Erdeljanin, Vojka- Hronika sremskog sela, Stara Pazova, 1997.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

GOLUBINCI U PROŠLOSTI

Ovo napredno sremsko selo utemeljno je još pre pet ili više vekova i raslo i menjalo se kako se menjao Srem u svojoj burnoj istoriji. Golubinci spadaju među starija naselja i imaju bogatu istoriju. U turskim istorijskim izvorima Golubinci se pominju 1572. godine (1869. – 3.401, 1880.– 3.852, 1890. – 4.146, 1900. – 4.510, 1910. – 4.632, 1921. – 4.717, 1931. – 4.916 žitelja itd.) kao “selo koje je sve pod zemljom, jedino se poznaje po dimnjacima koji su nad zemljom”(Popović D., 1950). Golubinci su zabeleženi 1634.godine među deset sela u jednoj predstavci u Rimi povodom prelaska katolika u pravoslavlje. Engleski putopisci Braun (1666) koji je zabeležio i crtežom selo i Barburi (1665) opisuju Golubince kao selo u zemunicama gde “ kuće nisu ni dopirale ni do kolena”. Pedeset godina ranije Bartolomej Kašić je opisivao podzemne stanove čiji su se samo dimnjaci dizali iznad zemlje, a u stanu se silazilo stepenicama.

Za poreklo naziva sela Golubinaca meštani pripovedaju da je u momentu njegovog formiranja, u “ brestovom šumarku” bilo mnogo divljih golubova. Drugu verziju nalazimo u priči o pustari na kojoj su prvi stanovnici podigli naselje. Pustara je bila poznata po velikom broju divljih golubova, više nego na bilo kojoj drugoj livadi. Iz reči golub stoji osnova naziva sela Golubinci. Godine 1702. zabeležno je da Golubinčani imaju svoje vinograde u okolini, pa čak i u Beški. Po popisima selo se pominje 1713. i 1733.godine. Prve zemunice bile su sagrađene u potesu Rupine. Jedna grupa doseljenika nastanila se u dolini Kaloperka. Pomeranjem sa podvodnog područja sagradili su domove na prostoru Putinačkog šora. Po popisu stanovništva od 1736/37. zapisano je da Golubinci pripadaju zemunskom vlastelinstvu, a sa još deset naselja uključeni su u Vojnu granicu 1756.godine. Mesto je na upravu  dobio baron Bernat, koji je spadao među manje moćne plemiće, pa je ovaj posed pripao jačim grofovima Šenborn. Oko samog dvorca bile su sprave za mučenje i vešala kao opomena onima koji nisu bili pokorni a za sve to bio je kriv zloglasni upravnik Kolhunt. Podizanje najstarije zgrade očuvane do danas u Golubincima, poznate pod nazivom Šlos, pripisuje se baronu Bernatu. To bi značilo da je zgrada izgrađena negde oko 1720.godine. Međutim profesor Živan Sečanski tvrdio je da su zgradu podigle vlasti Vojne granice 1766.godine.

Dolaskom novih porodica nicali su i novi šorovi. Pored Putinačkog, u kome su sagrađene prve kuće, javljaju se današnji Šimanovački i Pazovački šor, a dolaskom Hrvata i Đurđevski. U popisu iz 1736. godine pominje knez Neško Peičić a takođe se pominje i knez Pejica Galelić. Pored građevine Šlos, prva javna zgrada koju su meštani podigli bila je pravoslavna crkva. Zgrada je napravljena jednostvano, od direka i pletera oblepljenih blatom, a bila je sagrađena na mestu gde se danas nalazi zgrada osnovne škole. Prema sačuvanim zapisima, prva škola u selu bila je otvorena 1732.godine. Razvojem Zemuna i Pančeva, Novi Banovci gube svoj vojno strateški značaj a regimenta je reogranizovana i premeštena u Golubince 1784.godine. U ratu protiv Turske 1788-1791.godine Golubinčani su imali posebne zasluge zbog toga im je dodeljno 600 jutara oranice u potesu Jarkovci. Prve nemačke porodice doselile su se 1771.godine a dve tri godine kasnije doselile su se nove porodice iz okoline Knina. Poslednji masovan dolazak porodica sa teritorije Srbije bio je posle sloma Kočina krajine a posle dvadesetak godina došla je u Golubince nova grupa Hrvata iz Like.

Negde oko 1770. godine vojne vlasti sagradile su u centru sela, zgradu za potrebe Devete graničarske regemente. Bila je to velika građevina i posle zgrade Šlos dugo je ostala i najveća u Golubincima. Ova zgrada služi kao sedište golubinačke mesne zajednice. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Golubince, leže u ravnici, imaju 172 graničarske kuće od naboja, pokrivene trskom i rogozinom, kvartir za kapetana do dobre građe, šupu za egzercir i kvartir za prima planisten od čatme, i takvo strelište, jednu nemačku i jednu ilirsku školu od naboja, jednu katoličku i jednu neunijatsku crkvu od dobre građe, zatim i drvenu trošku ilirsku crkvu i konjušnicu za ergelu od naboja. Golubinčani, Srbi i Hrvati, sa najvećom pažnjom su pratili Karađorđev ustanak u Srbiji 1804.godine. Bili su spremni da pomognu u svakoj prilici koja im se ukazala pa tako postoji više podataka da je Karađorđe boravio u Golubincima u dvorcu Šlos. U selu je bila izgrađena i radionca za preradu svilenih čaura od svilenih buba, koja je radila od 1808. godine pa do početka Prvog svetskog rata. Naporima nemački i hrvatskih porodica otvorena je 1827.godine nemačka osnovna škola. Stara školska zgrada bila je sagrađena 1888.godine. Prva štedionice osnovana je 1883.godine, a trajala je do 1888.godine. Prvi hor osnovan je 1890.- tih godina a 1903.godine osnovana je mesna biblioteka i čitaonica. Karlovački paroh Vasilije Konstatinović prilikom obilaska protopopije 1896.godine zapisao je sledeće za Golubince: “Srpska crkva je veoma, lepa, dosta visoka, i prostrana, ograđena velikom portom i pred kojom se diže rast star preko 150 godina. Selo ima veoma lepu, na jedan sprat podignutu školu. Nedaleko od sela u potesu Donjih njiva nalazi se vodica gde je 1887.godine bio podignut drveni krst sa ikonom a 1889.godine je izgradena kapela od tvrde opeke posvećena Svetom Nikoli.”

Vasilije je takođe zabeležio prema pričanju starih meštana da je Šlos za vreme vojničke krajine bio stan kapetanije a da je pre toga bio dvorac sprskog despota Jovana koji je imao dosta svoje zemlje u baštini. Golubinčani su dosta trgovali stokom pa su bili uvedeni vašari dva puta godišnje s proleća i septembra. Prvi fudbalski klub “Jadran” osnovan je 1924.godine od strane đaka, studenata i zantalija. U mestu je krajem XIX i početkom XX veka bio veoma razvijen socijalistički pokret koji se razvijao i aktivno delova do 1914.godine. Nemac Matijas Rajs iz Inđije, sagradio je 1928.godine ciglanu u Golubincima. Krajem 1940. i početkom 1941.godine veći broj Golubinčana vojnih obveznika pozvan je na vojnu vežbu gde ih je zatekao i rat sa Nemačkom i njenim saveznicima. Golubinci su od 1945. do 1960. godine bili Opština i to do 1956.godine u sastavu sreza staropazovačkog, a od 1956.godine do kraja 1959. godine nalazili su se u sastavu sreza sremsko – Mitrovačkog. Posle toga se nalaze u sastavu staropazovačke opštine a od 1964 formirana je Mesna zajednica Golubinci. Mesto vodovod dobija 1985.godine. Prema zapisima prof. Dušana J. Povića u Golubincima su sledeći nazivi za potese: Kamendin, Donje njive, Srednje njive, Jelde, Popova bara, Kratelji, Pavina anta, Široke njive, Male njive, Vragov klin, Rvatske Tapavice, Rupine, Ćirin Breg, Mali Jarkovaci, Ćirin breg, Selište ili Volarsko polje, Velika anta, Livak, Jaroši, Vagani.

Literatura:

Vasilije Konstatinović, Trideset dana na ubavu putu, Sremski Karlovci, 1899.
Dušan J. Popović, Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Redakcioni odbor-Lepšanović Milan, Stajić Dušan i Gajin Marinković Bogdanka, Mesna zajednica Golubinci, Stara Pazova, juna 1978.
Đorđe Momčilović, Zlatne niti zajedništva (Hronika Golubinaca), Novi Sad, 1983.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Ratko Racković, Pomeni i trajanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture, Sremska Mitrovica, 2006.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

STARI BANOVCI U PROŠLOSTI

Banovci (Panofze, Banofce) su na mestu današnjeg korita Dunava postojali su još u XVI veku (1614. – 30 domova, 1734. – 53, 1756. – 211 ,1774. – 218,1791. – 210, 1810. – 215, 1905. – 338, 1931 – 450), a možda i ranije (1473). Kustos istoričar Đorđe Bošković iz Rume navodi da postoje i raniji pomeni iz 13. veka. Prvi je iz 1280. godine u povelji ugarskog kralja Ladislava, kojom odobrava naizmenično nasleđivanje poseda u Sremu između rođaka bana Urkuna i župana Dionisija od plemena Tomaj. Sledeći pomen je 1297. godine u tužbi magistra Petra protiv Dominika, koji mu je zauzeo posed “Pachey”, 1302.godine kao “Thuuch” i poslednji put se sreće 1361. godine kao imanje “Tuus” u Sremskoj županiji, zajednom sa mestima “Lypouch”, “Bakolch” i “Petend”. Prema popisu zemunske nahije iz 1566/7.godine selo Banovci imalo je mezre Livadice, Bugovo i Fodvar. Mesto je verovatno još u XVI veku imalo nekakvu crkvu jer se u popisu pominje i neki pop Paval a prva o kojoj postoje pisani podaci potiče iz 1726.godine. Za genezu Starih Banovaca postoji tumačenje da mu je u turskom periodu prethodilo naselje Darinovci.

Ono se nalazilo neznano od kada na prostranom plodnom platou između Petrinaca do Kasarne. Darinovci su bili zapravo na velikom rečnom ostrvu, a rečni rukavac je delio ovo naselje od savremenog. Pominju se u Kruševskom pomeniku 1606.godine kao sremsko selo ( Babić M., Vukelić P. , Zorkić S., 1989). Obrušavanjem obale, Dunav je promenio tok, a Darinovci su nestali u nepovrat. Jedan deo meštana preselio se na današnju lokaciju a drugi nešto dalje od Dunava i na pustari Tufa formirali su naselje u XVII veku, blizu druma Varadin-Zemun. Tusa je prema poznatim podacima prvi put zabeležena 1702.godine kao jedno mesto sa turske strane granice. Interesantno je da Austrijanci Stare Banovce početkom XVIII veka pominju pod nazivom Tusa (Tuus) a Popović D. (1950) navodi Stare Banovce kao stalno naseljeno mesto od 1714.godine u kome stanovništvo živi u zemunicama. Od 1774. do 1791.godine usled rata opustelo je 18 domova a 1811.godine dolaze dve porodice iz zapadnih krajeva. Tusa a kasnije i Kasarna spadala je u banovačku parohiju, pa se predpostavlja da je Tusa bila na mestu današnjeg naselja Banovci-Dunav nešto zapadnije jer je u Tusi 1731.godine počela izgradnja velike vojničke kasarne koja je imala kontromaciju i štab u samoj kasarni.Oko 1730.godine Tusa je zajedno sa Banovcima pripadala zemunskom vlastelinstvu grofa Šenborna. Postoji još jedno tumačenje da je na pustari Banovci boravio Ban Milisav, u potrazi za plodnom zemljom došao je južno od Dunava. Pomogao je tadašnjim stanovnicima pustare, kojima je kasnije poklonio zemlju. Po njegovoj smrti tu zemlju su zvali Banova zemlja, koja je prerasla u Banovo selo, a zatim u Banovce. Malo je verovatno da je naselje dobilo naziv od titule vladara “bana” ili da vodi poreklo od reči Banija koju su preneli doseljenici iz tih krajeva. O trgovini robom široke potrošnje nema pisanih podataka. Među najznačajnije izvore prihoda koji nisu direktno vezani za poljoprivredu spadaju prihodi od dunavskih vodenica kojih je 1719.godine kod Banovaca bilo šest a 1743. zabeleženo je 12 vodenica. Krajem 1745. i početkom 1746.godine sva sela uz Dunav bila su uključena u podunavsku granicu. Prvo veće naseljava izvršeno je od 1745. do 1750.godine uglavnom su to bile porodice iz županijskog dela Srema, Banata i Bačke a takođe je bilo i naseljevanje iz mletačke Dalmacije. Od 1750.godine do kraja šeste decenije XVIII veka u Banovce su doseljene porodice iz Banije, Like, Korduna i iz Šijačkog kraja oko Požege.

 Zgrade koje je u Banovcima imao Zemunski spahiluk pripale su vojsci pa Banovci 1747.godine postaju sedište Slavonskog (sremskog) husarskog puka. Čim je završeno naseljavanje Banovaca postojeća crkva bila je premala tako je započeta izgadnja nove 1777.godine, gradnja je trajala osam godina i kažu da je treća po veličini u Sremu. Stanovništvo Banovaca, pored graničarske službe, bavilo se uglavnom zemljoradnjom i stočarstvom, a inteligencija je bila malobrojna. Uglavnom je bilo srpske nacionalnosti osim austrijske vlasti. Prvi komadant šanca Banovci bio je kapeta Juzbašić. Prva formirana ulica Grčki šor i u njemu su podignute javne građevine uglavnom vojne (zgrada komande kompanije, sedište kompanije, stan za oficira, graničarska kasarna i žitni magacin). Ulica Beli Breg je nastala kasnije, ostale ulice nastale su polovinom XIX veka a Šijački šor 60-tih godina XX veka. Od polovine XVIII veka i prvog talasa doseljavanja formira se novo groblje, a sahranjivanje na starom groblju prestaje. U mnoštvu podataka o hajdučiji u Sremu toga doba najviše ih se odnosilo na Lazu harambašu koji je u ritu nasuprot Banovaca plačkao sa družinom trgovačke lađe i imućnije ljude po selu. O zantlijama i trgovcima u drugoj polovini XVIII veka nema pisanih podataka ali je sigurno bilo vodenica, tako je 80-tih godina toga veka osnovana manufaktura sukna za potrebe Vojne granice. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Stare Banovce, leže na Dunavu i imaju 241 graničarsku kuću podignutu pod konac od naboja, pokrivenu trskom i rogozinom, kvartir za kapetana, od dobre građe, staru drvenu i novu od dobrog materijala sagrađenu ilirsku (srpsku) crkvu, zatim šupu za egzercir od dobre građe, strelište, od pletera i velik zabran za konje bolje pasmine.Graničarsko – trivijalna škola u Banovcima počela je da radi 18. oktobra 1773.godine. Međutim srpska veroispovedna škola postojala je i ranije ali nema podataka o njenom vremenu o njoj saznajemo tek iz zapisa iz 1780.godine, tako je 1802. godina imala 34 učenika.

Školska zgrada izgrađena je 1850.godine pored crkve, godine 1890. podignuta nova školska zgrada na mestu nekadašnjeg žitnog magacina i služila je sve do II svetskog rata kada je spaljena, a javna biblioteka postojala je još pre 1873.godine. Oko polovine XIX veka u mestu narasta broj trgovaca i zanatlija. Od bivše Petrovaradinske regimente obrazovani su srezovi Zemun, Stara Pazova, Mitrovica i Šid. Stari Banovci (u prvoj polovini XIX veka u nazivu dobijaju pridev“Stari”), seoska politička opština bili su sastavu kotara staropazovačkog. Kasnije su novopazovački Nemci izgradili u Banovcima na samom ušću Bodovara u to vreme vrhunski parni mlin sa rezarom. Vremenom se u mestu i broj zanatlija povećavao. U vreme razvojačenja Granice, u izveštaju sremske županije pominje se da je u Starim Banovcima živelo 1.834 stanovnika a u mestu je bila smeštena i oružnička postaja koja je kontrolisala Banovce, Belegiš, Nove Banovce a povremeno i Surduk. Kada je Dunav odneo crkvu 1897.godine ta cigla je upotrebljena za izgradnju crkvenih kancelarija i kapele na Vodici u toku 1907.godine. Na početku XX veka najkrupniji posednik zemlje u Banovcima bila je pravoslavna crkva. Prema popisu iz 1905.godine u Banovcima je živelo više nacija, Srbi su bili u većini a bilo je Mađara, Nemaca i pripadnika drugih naroda.

Pošto su u vreme kiša i snegova putevi bili praktično neupotrebljivi 1909.godine je počela izgradnja kaldrme za Staru Pazovu. Za vreme Prvog svetskog rata mnogi Banovčani su poginuli kao vojnici carevine, mnogi su se iz rata vratili kao invalidi i bogalji, a mnogi su se predavali već u prvim borbama na ruskom frontu. Tokom Prvog svetskog rata prisutna su iseljavanja Nemaca i Mađara. Na inicijativu upravitelja škole Nikole Mudrića 1927.godine osnovano je Sokolsko društvo. Značajnu prekretnicu u životu Banovčana predstavljalo je uvođenje pristaništa i brodske veze 1929.godine sa Beogradom, što je omogućilo transport robe i jače veze sa centrima gde su se školovali đaci. Nedeljom se vozila turistička tura kako se tada zvala šetna lađa koja je iz Beograda za Slankamen, Titel ili Novi Sad polazila ujutru a vraćala se uveče. Od 1930.godine posle uvođenja brodske veze uvedena je električna struja iz Makiša. U leto 1930.godine formiran je fudbalski klub “Dunav”od strane omladine.

Banovčani su imali i satirični list “Među nama” koji je izlazio jednom nedeljno od 1934.godine do Drugog svetskog rata. Pored parnog mlina, Vilhelm Konrad je pred Drugi svetski rat izgradio nov električni mlin. Za vreme II svetskog rata naselje je stradalo od ustaškog terora. Starobanovčani su u narodnooslobodilačkim borbama hapšeni i terani u zatvore i logore. U noći između 21. i 22. oktobra 1944.godine, fašističke snage napustile su Podunavlje, povukle su se na liniji Karlovčić – Šimanovci – Vojka, prema Rumi.

Posle odlaska nemačke vojske, meštani su se vratili svojim kućama gde su zateli pravu pustoš. Kuća pokrivenih trskom u Banovcima je bilo do šezdestih godina XX veka. U Starim Banovcima 80-tih godina XX veka stanovništvo čine Srbi i pored naglog porasta broja nepoljoprivrednog stanovništva osnovna privredna funkcija sela je zemljoradnja. Industrijski objekti su zatvoreni, a pristanište ima minimalni promet. U selu je prijavljeno šezdest pet privatnih zanatlijskih radnji. Potesi su Brestova međa, Begluk, Majur, Velika pustara, Mala pustara, Leja, Sonug, Trepča, Petrinci, Borčanska rupa, Zovice, Livade, Adica, Velika greda, Mala greda (osnovi trouglastog oblika i zahvataju površinu od 39,04 km²). Delovi sela: Šijački šor, Beli vetar, Beli Breg, Grčki šor, Ćoravi šor, Pregrevica, Šorić.

Literatura:

Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Dr Slobodan Ćurčić, Opština Stara Pazova, geografska monografija, Novi Sad, 1984.
Milorad Babić, Petar Vukelić i Sretenije Zorkić, Hronika Starih Banovaca, Sremska Mitrovica, 1989.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

NOVI BANOVCI U PROŠLOSTI

Novi Banovci su mlado naselje (1735) sa praistorijskom pretečom u periodu antičke i rano-srednjevekovne epohe. Od pustare Banovci (Stari) naziv je proširen na naselje. Nastankom Novih pridev su dobili i Stari Banovci. Promene naziva naselja govore o kontinuiranosti njegovog egzistovanja kroz istoriju, od rimske Burgene preko Kasarne do današnjeg naziva mesta. Novi Banovci su imali nukleus na lokaciji nekadašnje kasarne iz XIII veka koju su podigli Ugri. Prostorom Srema Turci Osmanlije vladali su od 1521. do 1718.godine.

Oni su u svojim pohodima opustošili istočni deo Srema tom prilikom je razoreno i utvrđenje Burgena a materijal sa razorenih naselja i gradova Turci su upotrebili za obnovu beogradske tvrđave. U Zemunskoj nahiji do kraja XVI veka u turskim izvorima pominju se Banovci (pretpostavlja se da se naziv odnosio na dva diferencirana sela Stare Banove, kao jezgro sela, i Nove Banovce kao naknadno nastalo naselje). U turskom katastarskom popisu iz 1566/67.godine, navodi se da selo Banovci (Banofze), ima 54 domova i jednog kneza, sa mezrama (starim staništima) Livadice, Bugovo i Fodvar kod pomenutog sela pripadaju Zemunu. Karlovačkom dominijumu, koji je od 1728.godine bio pod upravom grofa Ifelna privremeno su pripadali Novi Banovci. Pre 1735.godine (1869. – 817, 1880. – 875, 1890. – 997, 1900. – 1.080, 1910. – 1.228, 1921. – 1.261, 1931. – 1.320 žitelja itd.) naselila se malena naseobina nemačkih zanatlija oko vojničke kasarne. Od 1791.godine dolazi još 136 Nemaca koji će od Novih Banovaca fomirati veće seosko naselje. Hroničari navode da je Banovce, u periodu 1737-39.godine, zahvatila epidemija kuge pa se stanovništvo Tuse razbežalo a deo se priključio Kasarni. U Novim Banovcima je postojala lazaretska bolnica gde su dovoženi brodom zaraženi iz Zemuna i okoline. U vreme Vojne granice kompanija kojoj su pripadali Banovci, bila je podređena pukovniji u Petrovaradinu. Novembra 1745.godine, popisana su sva naselja koja su ušla u sastav Sremske vojne granice, tako su sremskoj vojnoj granici priključena mnoga sela i pustare između ostalog od zemunskog vlastelinstvo priključeni su i Banovci. Slavonsko-sremska krajina je 1747.godine, bila podeljena pet pukova između ostalog i na sremski husarski puk sa sedištem u Banovcima a na mestu potpukovnika 1747.godine nalazio se Sekula Vitković.

O Novim Banovcima je sledeće zapisao Franc Štefan Engel, austrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije. Naselje leži uz sam Dunav okruženo palisadom i da se tu nalazi poštanska stanica, kvartir za potpukovnika, za majora i za konjičkog kapetana, katolička župna zgrada, katolička crkva, kasarna od dobre građe, oficirski kvartir, dva kvartira od naboja za niže štapske šarže i stražara. Hazburški vladari su nastojali da formiraju nemačka naselja iza Vojne granice, kada više nije bilo opasnosti od Turaka. Tada počinje naseljavanje nemačkih seljaka sa porodicama iz raznih krajeva carstva a najviše iz Švapske pokrajine u južnoj Nemačkoj pa su zato vojvođanski Nemci nazvani “Švabama” a glavni cilj je bio da ojačaju Vojnu granicu od najezde sa Istoka. U period od 1747-1765.godine veliki broj Srba iz Stare Srbije je prešao u Sremsku županiju. U građi Ratnog arhiva u Beču nalazi se podatak da je na teritoriji Petrovaradinske regimente 1780.godine postojala nemačka škola u Banovcima. Autor dela “ Građa za povjest školstva kraljevine Hrvatske, Slavonije i Dalmacije od najstrijih vremena do danas”, Zagreb, 1910. godine, Antun Cuvaj navodi da je 1764.godine osnovana škola u Banovcima Novim (na Dunavu).Tako jedan deo nemačkih porodica iz Virtenberga, Češke i drugih oblasti naseljavaju 1791.godine Kasarnu – Nove Banovce. Tu je osnovana evangelistička župa koja je obuhvatala i koloniju novopazovačkih evangelista. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Nove Banovce kao naselje koje leži uz sam Dunav, okruženo palisadom i tu se nalazi poštanska stanica, iznad Zemuna. Zatim opisuje da je bio glavni kontumac u kojem je sva roba morala da prođe karantin. Iz perioda Slavonskog husarskog puka zabeležene su sledeće građevine: kvartir za potpukovnika, za majora i konjičkog kapetana, katolička župska zgrada, katolička crkva, kasarna od dobre građe, oficirski kvartir, pošta i dva kvartira od naboja za niže štapske šarže i stražara. Kada je reorganizovana regimenta i premeštena iz Novih Banovaca u Golubince, 1785.godine kasarna je napuštena. Generalna komanda je smatrala korisnim da se fabrika sukna iz Pančeva premesti u Nove Banovce, 1785. godine je preuzeta je određena količina materijala za potrebe predionice ali je 1786.godine ideja o stvaranju fabrike sukna napuštena.

Godine 1802. naseljeno je u Nove Banovce na Dunavu sedam nemačkih porodica. Iz akta broj 174 izdatom u Beču 14. oktobra 1801. godine pominje se da u Banovcima postoji poštanska zgrada iz 1716.godine i štala za držanje konja. Sve do ukidanja Vojne granice, administrativno sedište kompanije (kojoj su pripadali Banovci) i kapetana, nalazilo se u Staroj Pazovi, a kapetan je bio podređen pukovniji u Petrovaradinu. Nakon toga Stara Pazova dobija kotarsku upravu, postaje sedište sreza u čiji sastav pored okolnih mesta ulaze Banovci Stari i Novi. Na mapi Hrvatsko-slavonske vojne granice iz 1866.godine ucrtani su Banovci Novi (Kasarna). Početkom XVIII veka Banovci su bili naseljeno mesto čije se stanovništvo bavilo zemljoradnjom, stočarstvom i pčelarstvom. U vreme razvojačenja Granice, u izveštaju sremske županije pominje se da je u Novim Banovcima, 1880.godine, živelo je 875 stanovnika ali 1890.godine broj se povećao na 997. Nadomak Banovaca postojala je pustara koja je omogućavala gajenje konja, goveda i ovaca. U izvorima se pominje da su buter, maslac i ovčiji sir, proizvodili samo u Staroj i Novoj Pazovi i u Novim Banovcima, isključivo Slovaci i Nemci.

Krajem XIX i početkom XX veka, pored povoljne stočne trgovine, trgovalo se i drugim artiklima koji su bili neophodni za austrijsku vojsku i konjicu. Početkom XX veka u Novim Banovcima se razvija zadrugarstvo (Hrvatska seljačka zadruga (1903), Gospodarsko društvo (1911)), u međuratnom periodu osnovano je nekoliko zadruga: Kreditna zadruga (1930), Zemljoradnička kreditna i zemljoradničko seljačka ispomoć (1932), Ribarska zadruga (1937) i Novobanovačka zemljoradnička radnička zadruga za preradu trske (1941).

U Novim Banovcima je 1881.godine izgrađena vetrenjača koju su gradili Petar Mirković iz Starih Banovaca i Ferk Manat iz Novih Banovaca a postojal je i ciglana ali manjeg kapaciteta. U Novim Banovcima je 1908.godine radila “općinska primalja” (babica) Marija Huntenberger a lekar je bio Simo Babić iz Starih Banovaca. Prve decenije XX veka, Sremska županija je bila podeljena na kraljevske kotarske oblasti a Novi Banovci su činili upravnu opštinu u Staropazovačkom kotaru. U Novim Banovcima je 1912. godine mesni načelnik bio je Martin Pinkle, mesni sudija je bio Lazar Jelenić, blagajnik Milan Ćuruvija, a beležnik Fenz Vendelin.

U tom periodu u mestu je postojala štedionica kao deoničarsko društvo kojom je upravljao Henrih Šank. Posle Prvog svetskog rata 1922.godine u Novim Banovcima je osnovano Vatrogasno društvo. Napredak mesta u međuratnom periodu omogućilo je uvođenje brodske veze 1929.godine iz podunavlja sela ( Novi Banovci, Stari Banovci i Belegiš) sa Beogradom. Sledeće godine 1930. Banovčani dobijaju još jednu značajnu novinu – električnu energiju iz centrale Makiš a prvi put telefon je zazvonio 1938.godine. Posle aprilskog sloma Krajevine Jugoslavije, Srem tj. Novi Banovci su uključeni u sastav Nezavisne države Hrvatske. Predsednik Novih Banovaca bio je Nemac Ludvig Šlajher. Posle Drugog svetskog rata nova državna vlast je pristupila obnovi i sređivanju privrede. Nakon povlačenja većine nemačkog stanovništva posle rata, u Vojvodini se osetio manjak poljoprivredne radne snage, tako je oduzeta imovina data kolonistima. U Novim Banovcima je, neposredno po završetku rata 1945.godine osnovana Zadruga za nabavku i prodaju, a 1946.godine Seljačka radna zadruga “Sloga”. Nešto kasnije 1948.godine osnovana je Proizvođačko prerađivačka zadruga za preradu trske “Proleter”, a 1949.godine “Jedinstvo”. Fudbalski klub “Omladinac” u Novim Banovcima osnovan je 1947.godine a osnivačem se smatra Dimitrije Kalovljević-Sulja.

Zahvaljujući seoskom učitelju Miodragu Nakiću osnovan je KUD “Branko Radičević” 1951.godine u Novim Banovcima. Posle rata u prvim decenijama u maloj prizemnoj zgradi postojala je zdravstvena stanica sa babicom ali prvi lekar dolazi u Nove Banovce 1966.godine. Za vreme turske vladavine u Sremu stanovništvo je živelo u primitivnim kućama, poluzemunicama i polukolibama. U drugoj polovini 18.veka kuće su građene planski, jednobrazno, po propisima i obrascima od solidnijeg materijala. U XIX veku kuće su zidane licem prema ulici, oblepljene blatom, opletene trskom od naboja i pokrivene prućem, slamom i trskom. Početkom XX veka, dolazi do izmena u gradnji kuća. Trsku za pokrivanje postepeno zamenjuje crep, a kao građa za krov, umesto mekog drveta, koristila se hrastovina i čamovina. Posle Prvog svetsko rata kuće se zidaju od cigala i čerpića. U prvim decenijama XX veka kuće se spolja kreče najčešće belom bojom, dok bogatiji moluju kuće iznutra u raznim bojama pomoću valjkova. U prvim decenijama XX veka dolazi do socijalnog i privrednog napretka. Iz perioda njegovog stalnog naseljavanja Novi Banovci nose naziv Kasarna, po austrijskoj kasarni koja se nalazi u blizini Tuse. Smatra se da su se Tuse nalazile na mestu današnjeg naselja Banovci – Dunav. Planskom kolonizacijom na mestu kasarne doseljene su nemačke porodice koje su predstavljale nukleus savremenih Novi Banovaca. U ritu su postojali salaši izgrađeni u blizini rečnih rukavaca, između šume i pašnjaka gde su boravili ribari i stočari. Salaši su građeni od vrbovog pruća i blata, a pokrivani trskom ili rogozom. Profesor Dušan J. Popović navodi sledeće nazive za potese u Novim Banovcima: Prnjavor, Petrovo plandište, Gradine, Đervin, Velika adica, Mala adica. Zbog povoljnih prirodnih uslova za život i rad, u mestu se broj stanovnika povećavao iz godine u godinu. Posle Prvog i Drugog svetskog rata menja se nacionalna struktura stanovništva, zbog migracije nemačkog življa u matične zemlje i doseljavanje srpskog življa iz centralne Srbije. Na osnovu Ustava donetog na Vidovdan 1921.godine, Novi Banovci u upravnom pogledu pripadaju Sremskom okrugu, a kotaru Staropazovačkom. Električno osvetljenje Novi Banovci dobijaju 1929.godine, a savremeni vodovod 1987.godine. Zbog blizine Beograda posle II svetskog rata izgrađeno je 10.000 stanova za radnike zaposlene u Beogradu. Podelom Sremsko-mitrovačkog sreza (1960) upostavljena je opština Stara Pazova u čiji sastav ulazi mesna zajednica Novi Banovci. U tom periodu sa napretkom, urbanizacijom i industrijalizacijom jugoslovneskog društva, povećao se broj stanovnika.

Literatura:

Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Milorad Babić, Petar Vukelić i Sretenije Zorkić, Hronika Starih Banovaca, Sremska Mitrovica, 1989.
Milka Mijajlović, Novi Banovci kroz istoriju, Nova Pazova, 2003.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

BELEGIŠ U PROŠLOSTI

Belegiš je jedno od najstarijih naselja, prvi put se pominje 1349. godine, u povelji kojom ugarski kralj poklanja sremskom banu Ludvigu posed Sv. Margita u Sremskoj županiji, koji se nalazi na Dunavu između Surduka i Belegiša.Sledeći pomen je 1404. godine u kruševskom pomeniku kao posed porodice Morović i 1450.godine kada je palatin Ladislav Gorjanski naložio kaptolu u Banoštoru da pošalje svog izaslanika, koji će zajedno sa kraljevskim, pozvati Mihajla Silađija da vrati oteta imanja Surčin i Belegiš naslednicima Ladislava Morovića. Za vreme Turaka Belegiš je označen kao palanka. Meštani smatraju da je selo dobilo naziv po mađaru Bela Kišu (ribolovački vlastelin), žitelju širokih shvatanja i “brojnih poznanstava sa stanovnicima drugih sela”. Tokom vremena u imenu Bela Kiš dolazi do zamene samoglasnika “a” u “e” i suglasnika “k” u “g” i ime sela bude izgovoreno jednom rečju Belegiš.

Prvo naselje je bilo pod bregom, a posle je bilo premešteno na lesnu zaravan. U Prandšteterovom putopisu iz 1608.godine pominje se da su na putu od Slankamena za Beograd, verovatno kod Belegiša, “ pristali kod neke visoke obale, na kojoj nije bilo ništa drugo do nekoliko manjih koliba od trske, gde su stanovali siroti ljudi sa ženama i decom. Na tom istom mestu imaju ti ljudi jame ispod zemlje u kojima stanuju. U njima imaju razboje te prave platno.” Od XVIII veka selo postoji u kontinuitetu. Godine 1720. (kada je naseljen Srbima, 1869.- 1.685, 1880.-2.065, 1890. 2.247, 1900.-2.415, 1910. – 2.516, 1921.- 2.668, 1931.- 2.863, 1948.-2.366, 1953.-2.505, 1961.- 2.633, 1971.- 2.431, 1981.- 2.430 žitelja itd.) naselilo se u Belegiš devet porodica iz Banata, 1734. godine je bilo 52 doma a 1736.godine bilo je 46 domova. U vreme između 1730. i 1736. godine Belegiš je pripao Zemunskom vlastelinstvu. Reogranizacijom Vojne granice, Austrougarska je posle potpisivanja mira u Beogradu, nakon rata sa Turcima 1737.godine počela da naseljava opustele krajeve, a Karlovačko vlastelinstvo je pripalo Leopoldu Georgu Ifeliju. Banovci, Belegiš i Surduk pominju se kao pustare koje pripadaju Karlovačkoj opštini. Godine 1733. u izveštaju Karlovačke eparhije za crkvu u Belegišu piše: “Crkva nova, od pletera, pokrivena trskom, svod od dasaka, zvono malo.” Crkva je imala ikonostas sa Nedremanim okom i pet većih ikona. Druga crkva sagrađena je 1766.godine.

Veći broj ljudi počeo je da se naseljava između 1776. i 1785. godine iz zapadnih krajeva i Dalmacije u okolini Zemuna, a naročito u Sase, Surduk i Belegiš. Tada se doselilo 367 porodica sa 3.192 duša i sa 159 duša koje su pripadale svešteničkim porodicama. Nastala je era krčenja zapuštene zemlje i pretvaranja iste u žitnice. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Belegiš, kako gornji tako i donji deo ovog naselja ima 163 graničarske kuće od naboja, pokrivene trskom i rogozinom, i ilirsku crkvu od dobre građe. Sokaci su pod konac, uz sam Dunav. Između 1791. i 1810. godine Belegiš naseljavaju još 52 porodice iz Srbije, Like, Korduna, Krbave, Banije, Šijačke. Godine 1881. Vojna granica je sjedinjena sa ostalim delovima Hrvatske i Slavonije. Tada su joj priključeni srezovi: Šid, Zemun, Mitrovica, Stara Pazova, Županja i Vinkovci. Kapelu svetog Pantelejmona na seoskom groblju podigao je 1904.godine paroh prota Spiridon Mauković, a nova crkva svetog oca Nikolaja sagrađena je od 1924-1927.godine (pre toga je od polovine XIX veka crkva bila mala na samoj ivici brežine – na kraju Gengeta).

Zgrada Doma kulture izgrađena je 1927.godine na zalaganje tadašnje učiteljice Milice Marinković koja je ujedno i osnivač Srpskog ratarskog pevačkog društva. Belegiš struju dobija 1929.godine, a vodovod 1992.godine. Fudbalski klub “Podunavac” osnovali su belegiški gimnazijalci 1930.godine. Stanovnici Belegiša bili su pretežno zemljoradnici, bavili su se svinjogojstvom ali je bilo i zanatlija čiji proizvodi su služili za zadovoljenje potreba mesta. Belegiš do rata nije imao poštu, lekara, veterinara ni apoteke a nije bilo nije tvrdoga puta. Za vreme II svetskog rata i narodnooslobodilačke revolucije, Belegiš je nosio pseudonim “Brod” i predstavljao je jako partizansko uporište i osvedočeni ustanički kraj. Rat je doneo mnogo stradanja naročito je bilo teško prepoznati streljanje Belegišane. Posle nekoliko dana od oslobođenja, narod je nastojao velikim naporima da sređuje stanje u svome selu.

U Belegišu postoji nekoliko kulturno istorijskih spomenika: spomenik krst na početku ulice Vere Miščević iz 1868.godine, spomen obeležje ubijenim Belegišanima 1943.godine kod kanala Budovar (koji Belegišani zovu “aBra”), spomenik borcima i žrtvama Drugog svetskog rata (1955) u centru, spomenik narodnom heroju Veri Miščević podignut 1974.godine ispred osnovne škole. Na mestu stare sagorele opštinske zgrade u centru mesta 1952. godine podignuta je osmogodišnja škola u tom period je izgrađen je kameni put do Starih Banovaca. U periodu 1968/69.godine kolovoz turske kaldrme od Belegiša do Starih Banovaca proširen je i presvučen asfaltom a 1971.godine mesto je asfaltnim putem povezano sa Surdukom. Obnovljena je i proširena električna mreža i ulična rasveta, iskopana su tri arterska bunara, osnovna benzinska stanica, pošta je opremljena automatskom telefonskom centralom. U selu postoji zdravstvena ambulanta, veterinarska služba, apoteka, banka, samousluga i više mešovitih i trgovačkih prodavnica i ugostiteljskih objekata. Podaci za 1971.godinu govore da se najveći deo stanovništva bavio poljoprivrednim delatnostima a od ostalih zastupljenih delatnosti prisutne su zanatstvo, trgovina i ugostiteljstvo, kultura i socijalne delatnosti i industrija. U narednih deset godina u selu nema nikakvih nepoljoprivrednih privrednih preduzeća i osnovna funkcija Belegiša je agrarna funkcija. Značajnu ratarsku proizvodnju omogućuje prostran atar i dobra zemlja. Najviše se gaje kukuruz, pšenica i povrće. Značajna je i stočarska proizvodnja i u tom periodu je izgrađeno preko 300 vikend-kuća. Dr Slobodan Ćurčić navodi (1984) da u selu nema nikakvih nepoljoprivrednih privrednih preduzeća i da je osnovna funkcija Belegiša agrarna. Međutim od funkcionalno uniformisanog naselja pre više od dvadeset godina Belegiš je prerastao u selo sa razgranatom privrednom delatnošću. Prema profesoru Dušanu J. Popoviću nazivi za potese u Belegišu su: Kecarski breg, Parlozi, Duvarine, Kruška, Tatarski do, Dormoz, Bunarine, Budovar, Livade, Brestovi, Petrinci, Gradac. Delovi sela: Kecari, Ćukovan, Grabovac, Šorić, Novi šor, Cigam-mala, Genget, Zeleni ceger.

Literatura:

Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Bogomir – Bata Grbić, Moje selo Belegiš, Beograd, 1980.
Zlatkić Đenana, Božović – Lopičić Radojka, Seoske i salašarske crkve u Vojvodini, KID “Pčesa”, 1998.
Priredio Milorad Babić, Vodić kroz Belegiš, Belegiš, 2002.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

SURDUK U PROŠLOSTI

Naselje Surduk prvi put se pominje 1319. godine kada je u njemu potpisan dokument o uvođenju u posed zemlje „Chernelfeldi“ u Sremskoj županiji. Zatim se javlja 1349. godine, kao pustara „Zurduk“ na Dunavu, zajedno za Belegišom „Byliguz“,  pominje se i 1404. godine u izveštaju kaptola u Banoštru kojim su, između ostalih, i ova mesta uvedena u posed Ivana Morovića. Do tada su pripadala Dimitriju Tordašu de Dapsu i njegovoj braći Dominiku i Nikoli, koji su ih izgubili zbog veleizdaje. Godine 1445. naseljeno je Srbima kmetovima, 1477. godine pominje se kao pustara koja je pripadala karlovačkoj tvrđavi, a u “turskom dokumentu iz 1577. godine pominje se pod nazivom Surub” (Popović, 1950). Surduk spada u stara sela a naziv mesta prepoznaje se u markantnim oblicima lesa u ataru sela kojI se spušta prema koritu Dunava. Tako je na jednom surduku ( suve rečne doline nastale radom fluvijalne erozije na lesnom zemljištu) u ovom mestu formirana Dunavska ulica. Godine 1626. zabeležena je u jednom turskom spomeniku „surdelska“ skela, 1702.godine mesto je zabeleženo kao naselje ali je ubrzo opustelo a 1726.godine Surduk kao pustaru držao je kapetan Ilija Jakšić. Godine 1747. Surduk je postao graničarsko selo.

Tako da je selo u stvari naseljeno između 1774. i 1791.godine ( 1869.-1.438, 1880.-1.429, 1890. -1.791. 1900.-1.937, 1910. -1.999. 1921.-1.994. 1931.-2.001, 1948.-1.687,1953.-1.712, 1961.-1.782, 1971.-1.469, 1981.-1332 žitelja). Od raseljenih naselja, u turskim izvorima 1477.godine pominje se naselje Zova kod Surduka. Ova naselja, kao i mnoga druga u Sremu u ovom periodu, uglavnom se pominju kao manastirski posedi darovnih povelja. Franc Štefan Engel, autrijski činovnik Slavonske ratne kancelarije opisao je 1781.godine Surduk, leži u ravnici na Dunavu, ima 121 pod konac podignutu kuću od naboja, pokrivenu trskom i rogozinom, oficirski kvartir od dobre građe, neunijatsku (srpsku) crkvu i skelu za prevoz u Banat. U Surdučkom Ritu je pri kraju XIX veka i početkom XX veka bilo je 12 salaša. Između dva svetska rata u Surduku je bilo 2.300 stanovnika. Po zapisima karlovačkog paroha Vasilija Konstatinovića 1896.godine u Surduku postoji lepa crkva i 274 domova. Ima 1820 srpsko-pravoslavnih duša nema inoveraca. Selo ima dve lepo sagrađena škole u koje polazi oko 160 muške i koje žensko dete. Naspram crkve je uzvišeno mesto koje se zove Jelač-grad (jedan deo sela naziva se Cincorija). Po pričanju meštana, taj zamak je gradio Zmaj-Despot Vuk i o njemu postoje neke priče i gatanja. Pokraj sela pruža se i bara koja nosiv naziv Komarevci a Vasilije pominje da je u Surduku lep put i plodno zemljište.

Značajne promene u razvoju sela inicirale su migracije: iseljavanje po ukidanju Vojne granice 80-tih godina XIX veka, krajem XIX veka masovna migracije u SAD, Kanadu, Argentinu i druge države, iseljavanje nekoliko nemačkih i mađarskih porodica posle I svetskog rata. Tokom II svetskog rata bilo je velikih stradanja od ustaških pustošenja kada se meštani iseljavaju u Novi Slankamen, Inđiju i Novu Pazovu i u druga naselja u opštini. Sport klub “Sloga” osnovan je 1933.godine od strane meštana a 1941.godine fudbalski klub menja naziv u “Graničar“. Električnu energiju Surdučani dobijaju 1929.godine a savremeni vodovod 1992.godine. Između 1961. i 1971. godine u mesto se doselilo 124 lica. Osnovna privredna funkcija u Surduk 80-tih godina XX veka je poljoprivreda, seje se kukuruz, pšenica i bostan. Stočarska proizvodnja je značajna i mesto prednjači u opštini. U selu je četvorogodišnja osnovna škola koja zbog malog broja đaka nije radila sve do 1982.godine kada je počela ponovo da radi, a tu su još i ambulanta i biblioteka. Dr Slobodan Ćurčić (1984) kaže da u selu nema nepoljoprivrednih privrednih objekata, postoje samo četiri prodavnice i osam registrovanih zanatskih radnji od kojih samo četiri rade prvenstveno za sopstvene potrebe. Prema zapisima Dušana J.Popovića u Surduku su sledeći nazivi za potese : Utrine, Despotovac, Dormos, Drvarska, Budovar, Katićdo, Kik, Gat, Leje, Unka, Prud, Rit, Breg, Ada, Prudine, Trudina, Livade, Komarevci, Do rita.

Literatura:

Vasilije Konstatinović, Trideset dana na ubavu putu, Sremski Karlovci, 1899.
Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Hronika Surduka, Sretenije Zorkić, Petar Vukelić, Novi Sad, 1984.god.
Milka Mijajlović – Simić- Nova Pazova od osnivanja naselja do današnjih dana, Stara Pazova, 2015.

KRNJEŠEVCI U PROŠLOSTI

Za poreklo naziva sela Krnješevci vezuje se legenda o tri brata. Otac je delio imanja na tri sina. Jedan se zvao Šimo (Šimanovci), drugi Ugro ( Ugrinovci) a treći Krnjo ( Krnješevci). Treći sin je od oca dobio posed današnjih Krnješevaca,  koji su po njemu dobili današnje ime. Iz deftera 1566/67. saznaje se da su Krnješevci bili naseljeni, ubeleženi su kao selo sa crkvom.U turskom defteru iz vremena 1566-1574, među poreskim glavama Krnješevaca popisan i „Ognan Vuk”.Ognjeni Vuk iz Krnješevaca, bio je odraz svesti o jednom prošlom vremenu i poslednjem istorijskom junaku koga je narodna epika, za večnost, okitila mitskim moćima. Iz poreskog deftera 1566-1574. godine može se izvesti zaključak da je u tim godinama prisutno stanovništvo Krnješevaca starosedelačko. Iz struktura ušura od žitarica razrezanog na hrišćanske poreske kuće u kupiničkoj popisnoj oblasti Sremskog sandžaka 1568.godine, gde su popisani i Krnješevci, saznaje se da je u Krnješevcima bilo 28 kuća. Nešto kasnije istorijske vesti iz 1702, potom i iz 1713. godine beleže Krnješevce kao naseljeno mesto u Sremu, koje posle 1718. godine potpada pod austrijsku vlast.

Već 1724. godine Krnješevci se pominju kao pustara na kojoj su kao zakupci Jevrem i Petar iz Putinaca sejali kukuruz i proso. Oko 1730. Vojku i Golubince sa još 9 drugih sela i pustara, među kojima su i Krnješevci, dobio je baron Bernat, ali je ovo vlastelinstvo brzo ugašeno, a pustare i sela prešle su u sastave susednih vlastelinstava. Iz ovog vremena nema pouzdanih podataka da je u Krnješevcima postojalo naselje, ili ukoliko je postojalo ono je u vremenu oko 1734. raseljeno. Posle 1739-40. godine Krnješevci su naseljeni, a što je u vezi sa seobama Srba pod Arsenijem IV, kada je u Srem došlo do priliva stanovništva, uglavnom pod zapovednišvom Vuka Isakoviča, što je uslovilo i pomeranje stanovništva iz jednog u drugo mesto Srema, a u vezi sa organizacijom Vojne granice.

U vremenu kada je organizovana Vojna granica u Sremu, 1742-47, Krnješevci su ostali u Provincijalu. Godine 1743. pustaru u Krnješevcima sa 150 forinti arendirao je Miloš Obradović.Posle ove godine, na pustarama u okviru spahiluka naseljeno je nekoliko sela, među njima i Krnješevci. Zemunsko vlastelinstvo grofovske porodice Šenborn posle 1745. zadržalo je osam sela: Prhovo, Dobanovce, Vojku, Pećince, Golubince, Popince, Šimanovce i Ugrinovce, a zatim i Deč. Pustare Mihaljevci i Krnješevci naseljeni su 1745. godine. Avgusta 1746. godine bilo je pokušaja da se Vojnoj granici priključe i Krnješevci, no od namere se odustalo tako da se 1750. godine Zemunsko vlastelinstvo sastojalo od 11 naselja. Nešto kasnije, 1753. godine ovo vlastelinstvo prešlo je u posed Georgija Bernata i promenilo naziv u vlastelinstvo Vojka. U selu je 1753. godine službovao jedan sveštenik, godine 1756. u selu je 31 kuća i drveni hram pokriven šindrom posvećen Blagovestima. Krnješevci se beleže u Zemunskom protopopijatu, škole i učitelja nisu imali. Iz Krnješevaca se od 1754. do 1762. godine u Vojnu granicu iselilo 22 porodice. Razloge iseljavanja iz spahijsko-feudalnog sistema u sistem Vojne granice treba tražiti u razlikama između dva društvena uređenja, kao i u pogledu prava koja su na jednoj strani bila uskraćena, a na drugoj, pod određenim uslovima data.

Tokom 1757. godine, selo je doživelo veliku poplavu, kojom je uništena žetva i ugrožena setva. U Krnješevcima je u 1761. godini radila škola. Godine 1766. zabeleženo 42 kuće, a 1774. godine u selu je izbrojana 71 kuća. Kako je u području koje je opredeljeno u Vojnu granicu nedostajalo vojnosposobnog ljudstva da bi se kompetirao Petrovaradinski puk, upućena je 1765. godine posebna komisija radi kompletiranja tog puka. Tada je preuzeto 11 naselja Bernatovog vlastelinstva: Vojka, Golubinci, Ugrinovci, Dobanovci, Deč, Šimanovci, Mihaljevci, Popinci, Pećinci, Prhovo i Krnješevci. Krnješevci su sa Vojkom i Golubincima uključeni u Novo-Karlovačku kompaniju kapetana Vitkovića. Prema popisu iz 1766. godine u Krnješevcima je bilo sposobnih za vojnu službu 73, za stražarsku službu 41. U selu je bilo 59 kuća i 2 sveštenika. Popisani su u Protopopijatu Zemunskom kao šanac – mesto unutar Vojne granice. U šancu Krnješevci bilo je 42 kuće i jedna crkva, izgrađena 1748. godine, posvećena Blagoveštenju Gospodnjem. Selo je raspolagalo sa 1.537 i ½ jutara oranica i livada, 505 jutara pašnjaka i 1.006 i 3/1 jutara poplavi izloženog  zemljišta. Iste godine u Krnješevcima je trgovinu  držao Dima Živković, krčmu je arendirao Zlatan Jovanović, arendatori mesarnice bili su Zlatan Jovanović i Kojica Radošev, u selu je i jedan ćurčija – Sima Marković. Godine 1771. u Krnješevcima je popisano ukupno 873 stanovnika, od čega su 3 katolika i 870 pravoslavnih. Tokom 1772. godine mesto je bilo poplavljeno. ,,Zastava“ je izveštavala da su ,,kuće popadale, hrana propala, zemlja pod vodom, nit’ zrna za seme niti šta za jelo, a pomoći ni od kuda.“ U mestu je 1774. godine bilo 71 kuće. Prema popisu stanovništva iz 1777. u selu je bilo 883 stanovnika od čega je 873 pravoslavnih i 10 katolika. Godine 1785. u Krnješevcima je bilo 84 graničarske kuće od pletara, pokrivene trskom i rogozinom, ušorene, i jedna ,,ilirska crkva sa školom od drveta.” Selu je nedostajalo oraće zemlje, pošto se zemlja pri prolećnoj poplavi većinom nalazila pod vodom. Stoga su Vojne vlasti 1786. rešile da se pustara Tapavica u Rumskom vlatelinstu preuzme po procenjenoj vrednosti, i jedan njen deo razdeli na korišćenje graničarima iz Krnješevaca. U 1788. godini Krnješevci se nalaze u Šimanovačkoj kompaniji. U selu je 81 graničarska numera ali nisu sve graničarske kuće bile naseljene.

Poslednja decenija XVIII veka Krnješevcima nije donela naročito dobre životne okolnosti. U godini 1791. u selu je 77 domova sa 758 stanovnika i 1 sveštenikom, no u godinama koje su usledile, ”stanovnik” sela postaje i kuga. Istorijske vesti kazuju da je kuga u Krnješevce stigla juna 1795.

Okolnosti koje je izazvala epidemija počele su se normalizovati krajem 1796. godine, tada su se pri parohijskom zvanju u Krnješevcima, a kako tvrdi M. Kosovac, stale voditi matice rođenih, a naredne 1797. godine i matice umrlih. Da su se životne prilike unutar Krnješevaca u godinama koje su usledile sasvim normalizovale, potvrđuje podatak da je 1802. godine u Krnješevcima radila škola.

Prema podatku iz popisa  koji je sproveden “1808. godine, u Krnješevcima je bio 681 stanovnik.”

Slomom Prvog srpskog ustanka kolone izbeglica iz Srbije usmerio ka Sremu. Tako su ratne okolnosti ljudstvom ojačale prostor Srema. “Od 1774 do 1810. naselilo se u Krnješevce 13 porodica iz zapadnih krajeva.”

Istorijske vesti svedoče da je  škola u Krnješevcima tokom školske 1802. godine uredno radila, pohađalo ju je 25 đaka, učitelj je i dalje bio Gavril Janković.

U 1810. godini zabeleženo je da su se u opštini Krnješevci nalazili potesi: “Lukin salaš, Poloj, Jendža, Otok, Krst, Greda i  Kuvalovo.”

Krnješevci, selo u Sremu, u sastavu Vojne granice nalazili su se od 1767. do njenog ukidanja 1871. godine. Nakon razvojačenja Vojne granice i inkorporacije u civilno društvo, Krnješevci su se obreli u Zemunskom kotaru. Vojna obaveza koja je u Ugarskoj uvedena 1868. godine, po ukidanju Vojne granice važila je i za razvojačeno stanovništvo.

Sva mesta u Zemunskom kotaru, pa tako i Krnješevci, pripadali su Petrovaradinskom C. i Kr. vojno-popunidbenom zapovjedništvu br. 70 u Petrovaradinu, i  Kr. dom. popudbeno zapovj. Br. 28 u Osijeku.

Godine 1822, sa blagoslovom mitropolita Stevana Stratimirovića sazidana je nova crkva u Krnješevcima, od “dobre građe”. Hram je posvećen Blagovestima prevete Bogorodice.

Krajem naredne 1849. godine životne prilike u selu su se normalizovale. Iz izveštaja za školsku 1849./1850. godine saznaje se da je školu u Krnješevcima, pohađalo 28 đaka koji su tokom godine učili samo upoznavanje pismena, sricanje slova i katihizis. Novo školsko javno zdanje – komunalna škola u Krnješevcima sazidana je 1861. godine.

U 1866. godini Krnješevci su popisani u Perovaradinskoj pukovniji, satnija Šimanovci. U selu je 121 kuća sa 873 stanovnika od čega su 3 rimokatolika i pripadaju župi u Golubincima.

Krnješevci su u 1868. godini, prema državnom popisu imali 704 duše.

U pogledu zgrade i opreme, u izveštaju iz iste 1870. godine navedeno je da je školska zgrada vlasništvo srpske pravoslavne opštine i nalazi se u dobrom stanju, a nedostaje joj samo štala. Sastoji se od jedne sobe sa šest prozora koja je vidna, suva, patosana i okrečena.

Ekonomija stanovnika Krnješevaca i pre i nakon inkorporacije u Vojnu granicu bila je oslonjena na poljoprivredu. Poljoprivredni produkti bili su predmet trgovine. Za stanovnike Krnješevaca koji su zbog konfiguracije svog atara i čestih poplava raspolagali sa malo obradive površine, ratarstvo je bilo slabije zastupljeno u odnosu na stočarstvo, koje je bilo primarna grana privređivanja. Do kraja vojnograničarskog sistema, u Krnješevcima su u odnosu na oranice bile daleko više zastupljene pašnjačke površine. Osim za svoje potrebe, graničari su određene pašnjačke površine davali u zakup i na taj način ubirali prihod.

Prema popisima iz 1910. godine  u selu je zivelo  1.004 stanovnika, 1921.-952, 1931.- 972 itd.

Tokom II svetskog rata selo je stradalo od ustaša. Mesto je vododovod dobilo 1989.godine.

Literatura:
Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CL VIII, Etnografski institut knjiga 1, Dušan J. Popović, Srbi u Sremu do 1736/7, istorija naselja i stanovništva, Beograd 1950.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije IV, S-Š, Beograd, 2002.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
https://www.poreklo.rs/2022/09/16/krnjesevci-1848-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/https://www.poreklo.rs/2022/09/15/krnjesevci-1800-1843-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/https://www.poreklo.rs/2022/09/14/krnjesevci-1792-1799-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/https://www.poreklo.rs/2022/09/13/krnjesevci-1791-1792-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/https://www.poreklo.rs/2022/09/12/krnjesevci-1777-1790-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/https://www.poreklo.rs/2022/09/11/krnjesevci-1768-1772-godine-odlomak-iz-rukopisa-krnjesevci-selo-u-sremu/