Zgrada štedionice veleposednika Nikole Petrovića

Početkom XX veka srpsku arhitekturu obeležile su dve dominantne struje: preovlađujući akademizam obnovljenih evropskih istorijskih stilova i domaća varijanta Ar-Nuvoa, razvijana pod bečkim nazivom „Secesija“. Secesija je poseban umetnički pravac koji se odrazio pre svega u visokoj umetnosti arhitekture, slikarstva i skulpture ali u primenjenoj i dekorativnoj umetnosti. Nastao je kada je naglo počela da se razvija privreda i kao reakcija protiv privredne civilizacije krajem XIX veka. Osnovna obeležja ovog pravca su asimetričnost kompozicije, talasaste linije i jak kolorit. Dominiraju forme u ornamentu kao što su cvet, list, ljudska i životinjska tela. Ovom pravcu pripadaju kuća, štedionica i hotel porodice Petrović. Zgrada gde je nekada bila štedionica veleposednika Nikole Petrovića zanimljiv je objekat građanske arhitekture s početka XX veka.

Predstavlja jednospratnu ugaonu građevinu, lociranu u samom centru Stare Pazove, na regulacionim linijama ulica Svetosavske i Kralja Petra I, a sagrađena je 1905. godine. Zgrada je pravougaona sa zasečenim uglom u prizemlju, dok se na spratnom delu nalazi izbačeni trostrani erker iznad koga je ukrasno kube. Ima četvorovodni krov pokriven eternitom i ugaono kube. U prizemnom delu zgrade prema Svetosavskoj ulici ima šest velikih pravougaonih otvora (izloga), dok se desno nalazi ulaz pravougaonog oblika sa dvokrilnim vratima. Otvori su ukrašeni linetama ispunjeni plastičnom biljnom ornamentikom, a iznad srednja tri otvora je profilisani venčić. Između sprata i prizemlja je profilisani kordonski venac. Sprat ima sedam lučno završenih prozora sa profilisanim okvirima između kojih su pilastri sa kanelurama i biljnom dekoracijom u gornjem delu. Svi spratni prozori su sa profilisanim segmentno završenim baldahinima ispod kojih su cvetni plastični motivi. Iznad bočnih prozora, na krajevima zgrade, nalaze se segmentno završene akroterije sa cvetnim motivima. Izgled fasade iz ulice Kralja Petra I ima istu obradu kao i fasada u Svetosavskoj ulici samo je sa pet otvora. Zgrada nekadašnje štedionice zajedno sa hotelom preko puta i evangeličkom crkvom (lociranom dijagonalno) koja je iz druge polovine XVIII veka, čini izvanrednu arhitektonsku celinu. U zgradi se danas nalazi Poreska uprava filijala Stara Pazova. Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica br. 122/80 od 30.12.1980. godine zgrada u Staroj Pazovi u ulici Svetosavskoj br. 1, ima svojstvo spomenika kulture. Odlukom Izvršnog veća Skupštine Pokrajine Vojvodine broj 633-7/91 od 12.12.1991. godine objekat je utvrđen za spomenik kulture od velikog značaja (“Službeni list APV” br. 28/91).

Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Zgrada hotela „Petrović“

Zgrada u kojoj je nekada bio hotel „Petrović“ u Staroj Pazovi sagrađena je oko 1905. godine i predstavlja tip građanske arhitekture s početka XX veka. Zidana je od opeke i pokrivena dvovodnim krovom od biber crepa. Predstavlja jednospratnu građevinu koja se nalazi na uglu ulica Svetosavske i Karađorđeve zasečena na uglu, a iznad zaseka nalazi se erker sa šestostranim kubetom. Fasada okrenuta prema Svetosavskoj ulici u prizemnom delu ima sedam pravougaonih prozora i vrata kao i kasnije ubačena dva izloga i ulaznu partiju. Horizontalno je raščlanjena niskim soklom, neprekinutim profilisanim bankom ispod prozora i kordonskim vencem koji deli prizemlje od sprata. Zidne površine između prozora su horizontalno kanelovane. Na spratu iste fasade ima 11 prozora pravougaonog oblika sa profilisanim okvirima. Po dva i dva prozora su grupisana na krajevima fasade i izdvojena lizenama. Na lizenama u gornjem delu su ženske figure na koje se oslanjaju jonski kapiteli. Iznad svakog prozora je lineta sa glavom. Iznad svakog para bočnih prozora je akroterija koja se završava lukom.

Akroterija se u donjem delu proširuje u volute. U donjem delu akroterije nalazi se plitka dvočlana niša koja ispod lukova ima po jedan okulus. Levo i desno od voluta su stubići sa vazama. Ispod dvočlane niše je glava anđelčića u girlandama. Srednji deo spratne fasade ima sedam prozora pravougaonog oblika sa profilisanim okvirom. Iznad ovih prozora su iste dekoracije kao i iznad bočnih. Ispod profilisanog potkrovnog venca je friz sa tavanskim otvorima, postavljenim centralno iznad svakog prozora. Ovi ventilacioni otvori su maskirani floralnom ornamentikom. Fasada u ulici Karađorđevoj u prizemnom delu ima šest prozora pravougaonog oblika sa profilisanim okvirima. Površine između prozora su dekorisane horizontalnim kanelurama. Deo iz ulice Karađorđeve ima praktično dva objekta, spratni koji je istovetan kao u Svetosavskoj ulici samo što ukupno ima dva prozora i prizemni čiji se potkrovni venac nalazi u nivou donjeg dela spratnih prozora. Erker na uglu građevine je trostran sa po jednim uskim prozorom pravougaonog oblika na svakoj strani. Između prozora na uglovima se nalaze polustubovi. Ispod baze stubova su konzolice ukrašene biljnom ornamentikom. Zgrada je nekada pripadala ugostiteljskom preduzeću „Srem“ Stara Pazova, a danas služi kao poslovni prostor. Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica br. 123/80 od 30.12.1980. godine zgrada u Staroj Pazovi na uglu ulica Svetosavskoj i Karađorđevoj br. 2, ima svojstvo spomenika kulture. Odlukom Izvršnog veća Skupštine Pokrajine Vojvodine broj 633-7/91 od 12.12.1991. godine objekat je utvrđen za spomenik kulture od velikog značaja (“Službeni list APV” br. 28/91).

Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Porodična kuća veleposednika Nikole Petrovića

Zgrada sadašnje Tehničke škole u Svetosavskoj ulici br. 5 u Staroj Pazovi zabeležena je u istoriji pazovačke arhitekture kao primer reprezentativne porodične kuće iz 1905. godine, sagrađene za bogatog naručioca. Njen prvi sopstvenik bio je Nikola Petrović (Sombor, 1854 – Stara Pazova, 1940), poznati bankar, narodni poslanik i veleposednik. S obzirom na velike materijalne mogućnosti, podigao je reprezentativnu prizemnu kuću u duhu eklektičkih shvatanja. Eklektičkim oživljavanjem akademskih stilova podržavana je kosmopolitska arhitektura građanske Evrope. Otac Nikole Petrovića bio je veliki župan, a svog sina dao je na školovanje u Novi Sad, Budim i Šopronj. Trgovačku akademiju završio je u Beču. Trgovinom, ekonomijom i bankarstvom počeo se baviti kad se nastanio u Staroj Pazovi.

Porodična kuća u Svetosavskoj ulici broj 5 predstavlja izduženu prizemnu građevinu sa visokim soklom i profilisanim krovnim vencem sa nizom jednostavnih konzolica. Srednji deo fasade je u plitkom rizalitetu sa tri lučno završena prozora. Prozori su flankirani širokim pilastrima čiji kapiteli imaju volute spojene sa vencima cveća. Središnji deo iznad krovnog venca ima balustradu do punog zida sa strane i stubićima u centru. Porodica Petrović je svojevremeno u Staroj Pazovi držala ceo sadašnji plac u strogom centru grada gde su danas škola, banke i stambeno–poslovne nove zgrade.

Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Zgrada železničke stanice

Železnička stanica Stara Pazova predstavlja jedan od najvećih pružnih čvorova i raskršća u okruženju, kroz koji je prvi voz prošao još 1873. godine. Prva zgrada železničke stanice podignuta je 1883. godine i predstavljala je jednu od najlepših građevina na magistrali Orijent ekspresa Pariz–Carigrad. Neposredno uz staničnu zgradu je nešto kasnije, verovatno između dva svetska rata, podignuta i „restoracija“ i na taj način je zaokružena ova skladna arhitektonska celina.

Današnja stanična zgrada (prva polovina XX veka) je izvedena kao tipska jednospratnica sa naglašenim središnjim rizalitetom, nadvišenim trougaonim timpanonom. Svi uglovi na objektu su bili naglašeni karakterističnim rustično obrađenim kamenim kavderima. Na objektu su, sa strane okrenute prema stanici, postojala  četiri ulaza. Ispred objekta je prvobitno bio izveden zastakljeni trem natkriven jednovodnom nadstrešnicom.

Objekat železničke stanice podignut je kao tipičan primer utilitarnih objekata ove vrste, izgrađen u maniru i sa karakterističnim elementima kompozicije i dekoracije, predstavlja jedan od očuvanih i retkih primera staničnih objekata iz tog perioda.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Uslovi i mere zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade plana generalne regulacije naselja Stara Pazova,  Sremska Mitrovica 2014.

 

Župni dvor slovačke evangeličke crkve a.v.

Zgrada župnog dvora slovačke evangeličke crkve a.v. u Staroj Pazovi podignuta je 1894. godine, nekada je služila kao dom svešteničke porodice, a danas se u njoj nalazi Centralni arhiv slovačke evangeličke crkve a.v. u Srbiji. U njoj je živeo i radio sveštenik, dramski pisac i modernista Vladimir Hurban Vladimirov (1884-1950) koji potiče iz porodice kodifikatora slovačkog književnog jezika, a svrstava se među najznačajnije pisce slovačke dijaspore i tadašnje Čehoslovačke. U depoima Centralnog arhiva slovačke evangeličke crkve a.v. nalazi se bogata zbirka dokumentarne arhivske građe: rukopisa, zapisnika, geneologije, fotografija, periodične štampe i knjiga iz crkvenog života ne samo evangeličke već i drugih crkva na području bivše Jugoslavije.

Najstarija knjiga je iz 1583. godine, a u zbirci se nalazi Jevanđelje Svetog Marka iz perioda kada su se Slovaci doseljavali na ove prostore kao i pesmarice Pašije (Passie) (cithara santhorum)… Zanimljivo je da se u arhivu nalazi Novi zavet Vuka Stefanovića Karadžića i Stari zavet i Psalmi Đure Daničića kao i brojna izdanja na mnogim jezicima (aramejski, španski, kineski, italijanski, latinski, starogrčki….). Najbogatija zbirka je korespodencija porodica Hurban i Štur. U okviru istorijskog arhiva nalazi se i spomen soba Hurbanovih i delovi nameštaja prvog biskupa ECAV u Jugoslaviji Adama Vereša. Godine 2011. odlukom Sinoda SEAVC u Srbiji, ustanovljeno je da se u ovaj arhiv prikuplja arhivska gradja iz svih crkvenih opština sa područja Srbije i bivše Jugoslavije. Nedavno je otvorena biblioteka i čitaonica u ovom zdanju. Arhiv sarađuje sa Arhivom srpske pravoslavne crkve u Srbiji i Arhivom slovačke narodne biblioteke u Martinu u Slovačkoj. Zgrada Arhiva u Staroj Pazovi predstavlja nepokretnost koja se nalazi pod prethodnom zaštitom države.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Uslovi i mere zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade plana generalne regulacije naselja Stara Pazova,  Sremska Mitrovica 2014.
Zahvaljujemo se na saradnji Centralnom arhivu slovačke evangeličke crkve a.v. u Staroj Pazovi

 

Kuća Narodnog heroja Janka Čmelika

Kuća slovačkog narodnog heroja Janka Čmelika u ulici Janka Čmelika br. 62 u Staroj Pazovi značajna je zbog toga što se u njoj rodio narodni heroj Janko Čmelik. Sagrađena je u prvoj polovini 20. veka i predstavlja tip seoske arhitekture. Na osnovu Odluke Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS ovaj objekat predstavlja nepokretno kulturno dobro od značaja i stavlja se pod zaštitu države 4. marta 1950. godine (br. 205/50), kako bi se sačuvala uspomena na ovog prvoborca narodnog ustanka. Na objektu sa ulične strane postavljena je zvezda petokraka crvene boje ispod koje je crna mermerna ploča sa sledećim natpisom: “U ovoj kući rodio se i živeo Janko Čmelik (1905-1942) sekretar mesnog i sreskog komiteta KPJ za Staru Pazovu, član okružnog komiteta KPJ i član biroa PK KPJ za Vojvodinu. Streljan 12. maja 1942. god. u Sremskoj Mitrovici. Za izvanredno, hrabro držanje pred neprijateljem  proglašen za narodnog heroja 25. X 1943.godine.”

Janko Čmelik rođen je u Staroj Pazovi  i potiče iz siromašne seljačke porodice. Završio je četiri razreda osnovne škole, a kasnije i tri razreda večernje škole.  Bavio se zemljoradnjom i vinogradarstvom. Uživao je ugled naprednog poljoprivrednika i domaćina. Radio je kao najamni radnik i rano stupio u radnički pokret. Član KPJ od 1935. godine, bio je član Sreskog komiteta KPJ u Staroj Pazovi od 1937. godine, a član okružnog komiteta za Srem od 1939. godine. U svom kraju se isticao u radu legalnih i ilegalnih organizacija naprednog pokreta, kao i angažovanjem na unapređenju zadrugarstva. Njegovom zaslugom su u Staroj Pazovi, preorane ledine i pašnjaci, isparcelisane zajednice i podeljene siromašnim porodicama, da bi mogle da prehrane decu. Bio je aktivan u Slovačkoj čitaonici, a jedno vreme je bio i sekretar tadašnje podružnice Slovačkog narodnog doma, gde se okupljala radnička i seoska omladina, u borbi protiv režima. Posle bekstva iz zarobljeništva 1941. godine, vratio se u rodni kraj gde je učestvovao u pripremama za organizovanje mitrovačke kaznione, nakon okupacije. Osnovao je partizansku desetinu, a  zatim učestvovao i u osnivanju Podunavskog partizanskog odreda. Novembra 1941. godine pao je u ruke ustašama, posle “velike provale”. Ranjen je u pokušaju bekstva, mučen najpre u pazovačkom zatvoru i bolnici (ustaški agenti su mu pucali u tek zaraslu ranu), a zatim u zatvoru (stvrdlom su mu bušili i gulili kosti), sve do streljanja 12. maja 1942. godine u Sremskoj Mitrovici. Izmučenog, na streljanje su ga doneli na nosilima. Uprkos tome držao se herojski.  Za narodnog heroja Jugoslavije proglašen je 25. oktobra 1943. godine. Danas njegovo ime nosi osnovna škola i  slovačko kulturno umetničko društvo u Staroj Pazovi.

Za ovaj tekst korišćena je dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica
Lit: Katarina Vereš, Ulice Stare Pazove, Stara Pazova, 2009.
“Znamenite ličnosti Srema od I do XXI veka”, Sremska Mitrovica, 2003.

Spomenik Narodnom heroju Janku Čmeliku 

Spomenik slovačkom  Narodnom heroju Janku Čmeliku u gradskom parku  u Staroj Pazovi podignut je 1948. godine, delo je srpskog vajara i slikara Stevana Bodnarova (1905 –1993) iz Beograda a izliven je u radionici „Plastika“ u Beogradu. Spomenik je izrađen od betona, mermera i bronze. Na postolju visine 1,25 m nalazi se bronzana figura visine 2,35 m. Na prednjem delu spomenika stoji tekst na slovačkom i srpskom jeziku „Janko Čmelik narodni heroj“ a između ta dva teksta je zvezda petokraka. Na desnoj i levoj strani naknadno su postavljene dve bele mermerne ploče, 7. jula 1949. godine na slovačkom i srpskom jeziku: „ Na primerima narodnih heroja vaspitaće se pokolenja nove socijalističke Jugoslavije.“ Spomenik narodnom heroju Janku Čmeliku u Staroj Pazovi, predstavlja vrstu nepokretnog kulturnog dobra: znamenito mesto (Odluka, Rešenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica br. 20 od 27.12.1978.).

Tekst je napisan na osnovu podataka dobijenih od Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Spomenik žrtvama fašističkog terora iz Stare Pazove od 1941-1945.

Spomenik je postavljen u centru Stare Pazove u Svetosavskoj ulici (ispred srednje Tehničke škole). Podignut je 1974. godine, posvećen je svim žrtvama stradalim tokom Drugog svetskog rata. Spada u memorijalne komplekse, spomenike i spomen obeježja koja se nalaze pod zaštitom države. Pored imena poginulih boraca iz Stare Pazove u NOR-u i žrtava fašističkog terora iz Stare Pazove od 1941-1945.godine stoji i da je na tom mestu ranjen  Narodni heroj Janko Čmelik 1941. godine. Na sredini spomenika  ispisan je tekst na srpskom i slovačkom jeziku povodom tridesetogodišnjice oslobođenja grada, građana Stare Pazove 21.10.1974. godine:

„MI SMO PALI ZA ONO
ŠTO STE VI ZAUVEK STEKLI,
DA BUKTINJU
PRONOSI SVAKA NOVA SMENA.
MI NE ĆUTIMO NI SAD
NO MI SMO REČ SVOJU REKLI
REKLI ZA SVA VREMENA“.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Uslovi i mere zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade plana generalne regulacije naselja Stara Pazova,  Sremska Mitrovica 2014.

Spomenik Braniocima otadžbine 1991-1999.

Spomenik Braniocima otadžbine 1991-1999. godine postavljen je 2000. godine u Svetosavskoj ulici u samom centru Stare Pazove i predstavlja spomenik onima kojima koji su poginuli braneći svoju otadžbinu u ratovima 90-tih godina 20. veka i onima koji su braneći našu zemlju poginuli  tokom NATO agresije 1999. godine. Spada u memorijalne komplekse, spomenike i spomen obeježja koja se nalaze pod zaštitom države. Na spomeniku pored  imena poginulih boraca stoji sledeći tekst „Mladost ugašena nikad da se ne zaboravi“.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Uslovi i mere zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade plana generalne regulacije naselja Stara Pazova,  Sremska Mitrovica 2014.

 

Sokolski dom Kralj Petar I Oslobodilac

Sokolski dom u Staroj Pazovi sagrađen je 1931. godine, prema nacrtu koji je besplatno napravio čuveni srpski arhitekta i tadašnji načelnik građevine Momir Korunović (1883-1969) iz Beograda. Ostao je upamćen kao začetnik savremenog srpsko-vizantijskog stila, kao jedini arhitektonski originalni stil koji je nastao na ovim prostorima, dok je profesor arhitekture Predrag Zrnić (1904-1990) (potomak obor kneza jaseničke knežine kragujevačke nahije Teodosija Marićevića iz Orašca) iz Beograda razradio taj nacrt, a radove je nadgledao njegov rođeni brat Marko Zrnić takođe arhitekta.

Sokolsko društvo u Staroj Pazovi osnovano je 15. avgusta 1906. godine na zauzimanje opštinskog lekara dr Jovana Baraća i knjigovođe Štedionice u Staroj Pazovi Jovana Vučkovića. Društvo godinama nije imalo podesne vežbaonice pa se iz tih razloga krajem 1927. godine počelo ozbiljno razmišljati o izgradnji sokolskog doma. Potreba je postala još veća 1928. godine kada je dotadašnja sokolana otkazana, tako je društvo te iste godine pristupilo i konačnom rešenju zidanja doma. Zahvaljujući visokoj svesti i uviđavnosti, opštinskih odbornika, na čelu sa advokatima Viktorom Rupom i Brankom Kijurinom, društvo dobija u centru mesta vrlo pogodno zemljište za zidanje svoga doma. Opštinski odbor je tada dao pomoć u iznosu od 30.000 dinara, takođe je isti novčani iznos na zalaganje članova društva dala i Petrovaradinska Imovna Opština, a članstvo i građani su skupili oko 100.000 din.

Izgradnju su takođe pomogli sokolska župa – Beograd u iznosu od 15.000 din, Higijenski Zavod u N.Sadu 5.000 din, a manjim iznosima pomogle su mesne ustanove: Srpska ratarska čitaonica, Čitaonica Srba Zanatlija, Učiteljsko društvo sreza staropazovačkog i grada Sremskih Karlovaca, kao i tadašnje opštine u srezu. Godine 1930. Upravni odbor zaključuje da dom koji se radi punom parom nazove dom Kralja Petra I Oslobodioca kao vidan znak zahvalnosti velikom Kralju Ujedinitelju našeg naroda, čime društvo kruniše svoj rad započet pre 25 godine. Društvo je priredilo veliku svečanost 5. oktobra 1930. godine prilikom osvećenja kamena temeljca doma. Povorka je išla do pravoslavne crkve, odakle se vratila do doma, temelj je u 12 sati osvećen od strane mesnih sveštenika, sve tri veroispovesti: Aranickog Miloja, Hurbana Vladimira i Salovac Ivana, koji su posle osvećenja održali i prigodne govore, prisutnom velikom broju sokola i građanstva. Kamen temeljac je prvi udario izaslanik njegovog veličanstva Kralja, a prethodno je bila pročitana povelja, koja je stavljena u temelje doma. Ugledni listovi “Politika”, “Pravda”, “Vreme”, “Novosti” i “Narodna Jednota”, donose izveštaje o osvećenju temeljca sokolskog doma i izražavaju se pohvalno o radu društva u Staroj Pazovi.

Dom se sastoji od visokog, isturenog pravougaonog bloka sa vežbaonicom 14 x 10 metara, i nižih delova sa pomoćnim prostorijama. Na uličnom pročelju sala ima tri lučna prozora sa arhivoltama  koje su bile obojene crvenom bojom. Ovaj plitko istureni blok zgrade, pokriven četvorovodnim krovom, flankiran je niskim, trodelnim lučnim tremovima. U zgradi se danas nalazi KUD „Branko Radičević“ i muzička škola.
Literatura:
Spomenica sokolskog društva u Staroj Pazovi 1906-1931., Stara Pazova, 1931.
Aleksandar Kadijević, „Momir Korunović“, Beograd 1996.

Spomenik palim junacima za Oslobođenje i Ujedinjenje 1914 – 1918. godine

Godine 1928. sokolsko društvo u Staroj Pazovi zaključuje da podigne Spomenik na  staropazovačkom groblju u znak pijeteta palim junacima za oslobođenje i ujedinjenje što je i učinjeno. Prema kazivanju starih sugrađana predspostavlja se da je kamen za gradnju spomenika donet sa Kajmakčalana. Osvećenje spomenika obavljeno je veoma svečano uz činodejstvo sveštenika sve tri veroispovesti, a starešina je u ime društva održao i prigodan govor. 

Ovoj svečanosti prisustvovali su izaslanici predsedništva ministarstva i ministarstva unutrašnjih dela, ministarstva vojske i mornarice i ministarstva prosvete, zatim delegati svih mesnih vlasti i korporacija kao i mnogobrojno građanstvo. Danas na spomeniku postoje dve bele mermerne ploče na srpskom i slovačkom jezikom, ispisan je sledeći tekst: „Srpskim junacima palim za narodno Oslobođenje i Ujedinjenje 1914-1918, Sokolsko društvo Stara Pazova, 1928.“

Lit: Spomenica sokolskog društva u Staroj Pazovi 1906-1931., Stara Pazova, 1931.

Kuća porodice Rup

Objekat građanske arhitekture u ulici Ćirila i Metodija br. 13 , izgrađen je krajem XIX veka, a pripadao je nekada porodici Rup. U pitanju je reprezentativni  slobodnostojeći prizemni objekat, stambene namene, smešten u centralnom delu starog gradskog jezgra Stare Pazove. Osnova objekta je u obliku ćiriličnog slova “Г“ zidana opekom, kuća je postavljena sa glavnom fasadom na regulacionoj liniji ul. Ćirila i Metodija. Na fasadi se nalazi šest ritmično raspoređenih dvokrilnih prozora sa naglašenim neprekinutim podprozorskim bankom. Postoje četiri ulaza u objekat. Enterijer objekta je reprezentativan. Rupovi su bili stara i ugledna staropazovačka porodica germanskog porekla, a  najznačajniji iz ove porodice bili su Viktor Rup (1874-1952) po zanimanju advokat i jedan od pokretača razvoja Stare Pazove s početka XX veka i njegov sin  Đura Rup (1902-1976) takođe ugledni pazovački advokat. Pošto nisu imali svoje direktne potomke kuća se danas nalazi u privatnom vlasništvu ali se objekat nalazi pod zaštitom države kao deo nepokretnog kultunog nasleđa.

Lit: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Uslovi i mere zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa za potrebe izrade plana generalne regulacije naselja Stara Pazova, 2014.
Milivoj Kovačević, Pazovačke porodice, 2016.

Dom Kola srpskih sestara iz Stara Pazove

Zgrada u ulici Vuka Karadžića br. 6 u Staroj Pazovi nekada je bila dom odbora Kola srpskih sestara iz Stare Pazove. U izveštaju Kola srpskih sestra iz Stare Pazove za 1930. godinu u kalendaru “ Vardar” stoji da je zemljište za izgradnju  Prosvetnog doma KSS poklonila Srpska crkvena opština a jedan deo priloga za podizanje doma  članice su dobile od odbora Kola srpkih sestara iz Niša, Herceg Novog, Drvara (Bosna), Kruševca, Đevđelije, Rume, Sremskih Karlovaca, Peći i Siska. U to vreme sem škole za Srbe nije bilo ni jedne prosvetne ustanove pa je postojala potreba za izgradnju doma u koji bi se smestila domaćička i zanatska škola, dečije obdanište i zabavište. Članice su i naredne godine nastavile da skupljaju prilog za izgradnju doma i uspele da skupe još sredstava od svojih članica iako je ta svota bila daleko od predračuna za zgradu.  Kolo srpskih sestara iz Stare Pazove je pisalo razne molbe za pomoć oko izgradnje od svih ministarstava,  tadašnjoj Dunavskoj Banovini,  a od tašadnjeg bana dobile su obećanje da će im pomoći. Sve molbe koje su poslale dobile su nazad sa odgovorom da za tu svrhu nema sredstava. Osećajući teškoću i  potrebu  svoje  sredine rešile su da zidaju svoj dom pa makar i smanjile plan i sazidale samo jedan red prostorija sa ulice. Proračun za izgradnju Doma iznosio je isprava 200.000 dinara. Uviđajući da je nemoguće izvesti zgradu takvih razmera, zbog nedostatka sredstava, Odbor je u saglasnosti sa inženjerom  Milanom Popovim (zet staropazovačkog veleposednika Nikole Petrovića) skratio plan, te je posle obavljene licitacije, izgradnja doma poverena najjeftinijem ponuđaču uz svotu od 17.500 din za zidarski i tesarski posao.

Nadzor nad izgradnjom Doma, kao i nabavkom materijala, isplate i drugo vodila je građevinska inspekcija Kola, koju su sačinjavale pored članica i članovi društva. Sav material i to: 200 kola cigle, građu sa železničke stanice i 36 kola peska iz Belegiša prevezli su seljaci iz mesta. Izgradnju su pomogli Ministarstvo socijalne politike i narodnog zdravlja a Udruženje zanatlija iz Stare Pazove je takođe svojim prilogom postalo veliki dobrotvor društva, takođe su  pomoć dobili od banske uprave Dunavske Banovine i od staropazovačke opštine. Kako bi odgovorile dužnostima i isplatile sve račune za dovršenje Doma, članice su morale podići i kredit od 15.000 din od štedionice Dunavske banovine. U izveštaju Kola u kalendaru “Vardar” za 1935. godinu stoji da je zgrada dovršena i osvećena. Osvećenje je izvršio patrijarh Varnava uz asistenciju mnogobrojnog sveštenstva.

Zgrada je 1936. godine izdata Opštini kako bi se formirala državna mešovita Građanska škola. Kolo je 1939. godine osnovalo i dečije zabavište u saradnji sa roditeljima. Te iste godine otkazana je kirija opštini za Građansku školu zbog namere da se podigne sprat radi osnivanja stalne domaćičke škole sa internatom  za devojke iz cele tadašnje Banovine. Gradnju  sprata su pomogli uprava Dunavske Banovine u Novom Sadu i  predsedništvo  Narodne skupštine. Na osnovu izveštaja za 1941. godinu u kalendaru “Vardar” stoji da je sprat završen, a zgrada okrečena i spolja i iznutra i najzad je formiran prvi tromesečni tečaj za domaćice u zgradi Doma. Ogradu je uradio direktor tadašnje osnovne škole Dimitrije Divljak  sa svojim đacima, a material je kupljen na osnovu priloga članica. Za vreme Drugog svetskog rata zgrada je služila kao ustaški štab gde su mučeni mnogi rodoljubi.  Na zgradi  su 1946. godine postavljene dve ploče od valjanog kamena sa imenima žrtava fašizma na srpskom i slovačkom jeziku. Posle rata zgrada je služila kao čitaonica, a danas je u njoj Osnovna škola “Boško Palkovljević Pinki”.

Lit: Kalendar „Vardar“ 1930-1941.

Slovački narodni dom

Slovački narodni dom je monumentalna zgrada izdužene pravougaone osnove postavljen na regulacionu liniju ulice Ćirila i Metodija br. 11.  Nalazi se u sastavu starog gradskog jezgra Stare Pazove, u neposrednoj blizini evangeličke slovačke crkve a.v. Ideja o izgradnji Narodnog doma koji bi bio mesto okupljanja jugoslovenskih Slovaka i Čeha, nastala je 1923. godine. Rad na polju kulture intezivira se nakon 1928. godine, kada su Slovaci u Staroj Pazovi ujedinjeni u evangeličkom crkvenom saboru izgradili Crkveno – narodni dom, kasnije nazvan Slovački narodni dom sa prelepom salom koju je koristila crkva, ali koja je služila za održavanje pozorišnih predstava. U njoj je bila smeštena Slovačka narodna čitaonica, u domu je svoje prostorije imao i crkveni sabor, tu su se održavali i časovi veronauke, uvežbavale crkvene pesme, sastajali prezbiteri i obavljale ostale aktivnosti.

Ovde su svoju delatnost razvijala i slovačka društva kao na primer pozorišni kružok, seljački hor, dobrovoljno vatrograsno društvo, sportski klup „Šćefanjik“ i narodna škola. Na objektu je naglašena horizontalna podela fasade. Podela je postignuta niskim soklom, pravougaonim poljima ispod prozora, naprekinutim profilisanim bankom, fugovanim nutnama platna prozorske zone, arhitravom iznad udvojenih prozora, profilisanim vencem, frizom i bogato profilisanim potkrovnim vencem. Središnji deo zgrade je nešto uvučen u odnosu na dva bočna dela. Na sredini objekta se nalazi glavni ulaz nadvišen timpanonom. Sa svake strane ulaza nalaze se po četiri dvokrilna prozorska otvora, po dva povezana arhitravnom gredicom. Iznad udvojenih prozora je po jedan belo okrečen romboid. U frizu naspram glavnog ulaza piše: „SLOVENSKÝ  NÁRODNÝ DOM“. Sa strane ulaza ispod timpanona su ukrasi u vidu kruga i traka, obojeni u belo. Danas se u ovoj zgradi nalazi SKUD „Heroj Janko Čmelik“.

Tekst je napisan na osnovu podataka dobijenih od Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Seoska kuća porodice Vajđik

Kuća porodice Vajđik, predstavlja interesantan primer slovačke zadružne kuće, iz prve polovine dvadesetog veka (1925) sa bogatom dekoracijom na fasadi. U dvorištu se nalazi i dobro očuvan ekonomski objekat – ambar sa kotobanjom, postavljen užom stranom na regulacionu liniju ulice. Kuća u Partizanskoj ulici broj 42 u Staroj Pazovi, reprezentuje graditeljsko nasleđe i način života slovačkog stanovništva u Staroj Pazovi.

Tekst je napisan na osnovu podataka dobijenih od Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Zgrada suda

Zgrada suda u Staroj Pazovi nalazi se ulici Karađorđeva br. 3, a sagrađena je u drugoj polovini 19. veka. Predstavlja reprezentativni slobodnostojeći prizemni objekat gradske arhitekture, javne namene, smešten u centralnom delu starog gradskog jezgra Stare Pazove, osnove u obliku ćiriličnog slova „G“. Monumentalni objekat je zidan u stilu ekletike i predstavlja nepokretnost pod prethodnom zaštitom.. Bočni delovi zgrade su nešto duži od središnjeg i ispadaju za 1m. Oba bočna dela imaju po dva lučno završena prozora povezana neprekinutim natprozornikom. Na centralnom delu središnjeg uvučenog dela se nalazi ulaz u zgradu suda lučno zasveden u krovnom delu nadvišen trougaonim timpanonom. Sa strane ulaza su po tri pravougaona prozora. Svi otvori na zgradi su flankirani plitkim pilastrima od visine sokla do profilisanih nadprozornika, svi naglašeni bojenjem u braon boju u odnosu na bež boju celokupne zgrade. Horizontalna podela fasade je naglašena soklom, nutnama u poljima oko prozora, portala i na rubovima zgrade, kao i horizontalnim vencem i potkrovnim profilisanim vencem. Istureni bočni delovi zgrade imaju istureni krovni pokrivač koji ih prati.

Tekst je napisan na osnovu podataka dobijenih od Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica