Stara Pazova je gradsko i ovalno naselje u Vojvodini u Sremskom okrugu i centar istoimene opštine, s obe strane (83 m a.v.) starog puta Beograd – Novi Sad, pored železničke pruge i auto-puta istog pravca, u JI delu Srema, 43 km JI od Novog Sada i 32 km C3 od Beograda. Naselje ima pravilan četvrtast oblik poremećen jednim ulubljenjem na jugoistočnoj periferiji. Površine je 64,68 km², a graniči se na severu sa atarima Novih Karlovaca i Inđije, na zapadu sa atarom Golubinaca, na jugu atarom Vojke i na istoku atarom Starih Banovaca. Geografske kordinate su 44˚59’ s.g.š. i 20˚ 10’ i.g.d. Prema popisu iz 2022.godine bilo je 18.522 stanovnika.

Demografski procesi intezivirali su urbano, uglavnom stihijsko širenje naselja. Katastarska površina teritorije iznosi 6.468 ha. Prema podacima opštinskog katastra 2004.godine, Stara Pazova raspolaže urbanom teritorijom od 1.433 ha, što predstavlja 22,2% ukupne teritorije naselja. Postojeća površina građevinskog rejona je redukovana za 324 ha i vraćena je poljoprivrednom zemljištu. Stambena zona zauzima površinu od 540 ha a industrijska zona zahvata površinu od 50 ha. Velika je gustina naseljenosti građevinskog areala 1.352 st/km². Tako naselje ima najveću površinu građevinskog rejona, a nasleđena vojvođanska urbana matrica predstavlja dobru osnovu za njen planski razvoj. Čitav splet istorijskih, političkih i ekonomskih faktora, odredio je savremeni urbanogeografski razvoj grada. Urbano – geografski razvoj Stare Pazove predisponiran je njenim položajem između Beograda i Novog Sada. Na 4 km od naselja se nalazi auto – put E-75 (Beograd-Novi Sad-Subotica), a kroz naselje meridijanskim pravcem prolazi stari novosadski put, kojim opštinsko središte komunicira sa seoskim naseljima u južnom delu opštine. Poprečnu komunikaciju kroz naselje predstavlja Banovački, odnosno Golubinački put. Ovom komunikacijom Stara Pazova je povezana na istoku sa podunavskim naseljima, a na zapadu preko Golubinaca, sa naseljima pećinačke i rumske opštine. Iz Stare Pazove polaze i dva puta lokalnog značaja. Jednim je povezana sa Petrović salašom, a drugi je lokalni put za Nove Karlovce. Nodalnoj ulozi grada doprinela je železnička pruga Beograd – Novi Sad, koja se severno od grada račva na prugu Ruma – Sremska Mitrovica – Zagreb. Reljef atara Stare Pazove je jednoličan. Istočni i severni delovi atara prostiru se na lesnoj zaravni koja postepeno i neprimetno prelazi u niže delove lesne terase na jugozapadu. Najmarkantniji oblik reljefa je Golubinački kanal, koji prolazi kroz severne delove teritorije mesta i uliva se u potok Budovar. U centralnoj zoni koncentrisani su administrativno- upravni, komercijalni-poslovni, prosvetni, zdravstveni, istorijski i verski objekti. Kao opštinsko središte sa dugom upravnom tradicijom ima reprezentativne objekte poput pravoslavnog hrama (1829) i kapele (1850), evangeličke crkve (1785) i parohijskog doma ((1894) u zgradi se nalazi i arhiv SEAVC), rimokatoličke crkve (prva polovina XX veka) slovačkog doma (1920), rodne kuće narodnog heroj Janka Čmelika (prva polovina XX veka) i spomenika u gradskom parku (1949), zgrade hotela Srem (1905), zgrade nekadašnje štedionice (1905), banke, agencije, tržnog centra, autobuske stanice, gradskog parka, doma zdravlja, veterinarske stanice, biblioteke, zgrade pozorišta, trgovačkog centra, objekata opštinske uprave, višespratnih stambenih zgrada, kuće fudbala, industrijskih objekata i drugih elemenata koji čine fizionomiju naselja gradskim.

U tipologiju vojvođanskih gradova Stara Pazova pripada grupi malih gradova. Zona gradskog centra među najstarijim je delovima grada koji je zadržao autentičnu urbanu morfologiju. U centralnoj zoni je lociran Dom zdravlja, kao i školske ustanove. Prosvetna funkcija Stare Pazove dolazi do izražaja u samom mestu ima četiri osnovne škole i tri srednje škole. Kulturno informativni život u gradu čini lokalna RTV Stara Pazova, staropazovačke novine, veći broj KUD-ova i udruženja, Centar za kulturu Opštine Stara Pazova, pozorište i bioskop. Stambeni blok sa višespratnicama u glavnoj ulici nastavlja se nizom jednospratnih individualnih objekata. Među stambenim objektima najmarkantnije su slovačke kuće čija se spoljašnja fasada tradicionalno farba u svetlo plavu boju. U ulicama s poznijim ušoravanjem, smenjuju se jednospratne sremske kuće sa novim višespratnim arhitektonskim formama. U SI delu raskršća koncentrisan je novoizgrađeni komercijalni deo grada sa tržnim centrom, zgradom Opštine, pijacom, bibliotekom, gradskim trgom, poštom, nizom prodavnica, kafića, zanatskih radnji itd. Zelena pijaca u Staroj Pazovi nalazi se u samom centru grada i dobro je komunalno opremljena ima lokalni karakter i održava se četvrtkom i nedeljom. Stočna pijaca je smeštena u severnom delu grada, na izlazu iz Stare Pazove na putu za Nove Karlovce a gravitaciona zona pokriva veći deo Srema a održava se četvrtkom. Industrija je locirana disperzno u odnosu na stambeni areal, najviše u zapadnoj i južnoj industrijskog zoni a u istočnom delu grada započeto je stihijsko formiranje industrijskih nukleusa. Ako autentičnost i dušu naselja čine njegovi žitelji, onda se u Staroj Pazovi to zaista može videti i osetiti. Funkcionalni razvitak Stare Pazove ogleda se u evolutivnoj putanji od ruralnog i vojno-upravnog naselja, preko pazarišta i varošice do savremenog urbanog uslužno-proizvodnog središta istočnog Srema. Na samom kraju XX i početkom prve decenije XXI veka, Stara Pazova je ušla u novu fazu urbanog razvoja. Recentni naseobinski razvoj podstaknut je novim društveno-ekonomskim uslovima. Nosioci privrednog razvoja su mnogobrojna preduzeća od kojih najveći značaj imaju industrijska.

Literatura:
Dr Slobodan Ćurčić, Opština Stara Pazova, geografska monografija, Novi Sad, 1984.,
Dr Slobodan Ćurčić, Naselja Srema, geografske karakteristike, Novi Sad, 2001.
Pod rukovodstvom Prof. dr Srboljuba Stamenkovića, Geografska enciklopedija naselja Srbije, IV, S-Š, Geografski fakultet, Beograd, 2002.
Dragana Matijević, Prostorno-funkcionalna povezanost naselja opštine Stara Pazova sa urbanism sistemom Beograda, Geografski institut “Jovan Cvijić”, SANU, Beograd, 2009.
Sa sajta: Republičkog zavoda za statistiku – Uporedni pregled stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002 i 2011.god. http://popis2011.stat.rs/?page_id=2162

Galerija fotografija: