Hram Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja — Belegiš

Hram Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja — Belegiš
Hram Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja — Belegiš

Prvi pravoslavni hram u Belegišu, sa svodom od dasaka pokrivenih trskom, bio je sagrađen od pruća i blata. Novo prostranije sakralno zdanje podignuto je 1731.godine, a osvetio ga je episkop krušedolski Nikanor (Meletijević). Godine 1733. u izveštaju Karlovačke eparhije za crkvu u Belegišu piše: “Crkva nova, od pletera, pokrivena trskom, svod od dasaka, zvono malo.” Crkva je imala ikonostas sa Nedremanim okom i pet većih ikona. Druga crkva sagrađena je 1766. godine. Za slikanje njenog ikonostasa, pevnica i tronova, crkvena opština je 11. aprila 1809. godine zaključila ugovor sa Georgijem Lackovićem. Iste godine Stefan Gavrilović, karlovački slikar, uputio je pismo Konzistoriju u kome se žali da je crkvena opština u Belegišu za slikanje ikonostasa sa njim sklopila ugovor još 1805. godine, ali su radovi odloženi jer opština nije imala dovoljno novca. On je tražio od Konzistorija da ugovor crkvene opštine sa Lackovićem poništi. Krajem maja 1809. godine Konzistorija je potvrdila ugovor crkve opštine i Georgija Lackovića, pa je on i oslikao ikonostas koji je bio u upotrebi do druge polovine XIX veka.

Hram Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (1924), fotografisano 1927.godine, Belegiš
Hram Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (1924), fotografisano 1927.godine, Belegiš

Crkvena opština u Belegišu, je 1874. godine zastražila od Arhidijecezalnog administrativnog odbora da radove na ikonostasu poveri Nikoli Markoviću. Već 3.aprila 1877.godine ona izveštava Administativni odbor da je Nikola Marković pri završetku radova na ikonostasu crkve.

Crkva Prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja (22. maj) u ulici Kralja Petra Prvog br. 117 u Belegišu je monumentalna građevina, neuobičajeno je velikih dimenzija za mesto u kome se nalazi. Predstavlja značajan primer crkvenog graditeljstva iz prve polovine prošlog veka. Definisan kao srpski nacionalni stil, ovaj arhitektoski pravac je baštinio najbolje iz tradicije srednjovekovne srpske arhitekture i prilagođavao je potrebama i novom shvatanju crkvenog graditeljstva. Crkva je bogato ukrašena vučenom i livenom plastikom, triforama i rozetama i drugim dekorativnim elementima, stilski neujednačenim. Primeri obnove nacionalnog stila su retki u crkvenom graditeljstvu u Sremu, a crkva u Belegišu na najbolji način reprezentuje sve odlike ovog stila tokom treće decenije prošlog veka ispoljava svoju punu zrelost.

Nova crkva Svetog oca Nikolaja sagrađena je od 1924-1927. godine, zidali su je Kosta Đaniš i Sava Škorić iz Šapca, a 4. jula osvetio je patrijarh Dimitrije. Pevao je čuveni belegiški hor Srpskog ratarskog pevačkog društva. Iz stare crkve prenet je ikonostas Nikole Markovića, ali je po dimenzijama bio mali za novu, pa su sa svake strane dodate još po tri nove ikone. Prema Letopisu crkve u Belegišu “molovanje crkve, opravku i dometak ikonostasa i stolova preuzeli su dekorativni moler Aleksa Kuzminac iz Šapca, pozlatarski posao Stevan Kuzminac iz Zemuna, a slikarski Stefan Stefanović iz Karlovaca”. Duborez na stolovima i ikonostasu radio je Alojz Kuster iz Inđije. Po Veljku Petroviću ikonostas je radio Stevan Todorović.

Hram Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja — Belegiš
Hram Prenosa moštiju Sv. oca Nikolaja — Belegiš

Crkva Svetog oca Nikolaja zidana je kao jednobrodna građevina zasvedena lažnim svodovima, od rabic mreže i maltera, između polukružnih lukova. Iznad njih u visini temena urađene su masivne armirano-betonske grede koje imaju ulogu zatege. Na zapadnoj strani, uz pripratu, je visoki trostrani zvonik koji iz pravougaonog oblika, iznad naglašenog podeonog venca u nivou slemena krova, prelazi u osmougaoni. Zvonik je u nivou prizemlja i sprata proširen bočnim prostorijama sa po dva polukružna prozora u svakoj prostoriji.

Dužina crkve je 36 m, a širina 12 m. Širina crkve zajedno sa pevnicama iznosi 16.40 m. Visina broda crkve je 18 m, a zvonika sa krstom 36 m.

Na istočnoj strani je polukružna apsida sa unutrašnje, a petougaona sa spoljašnje strane zasvedena polukalotom. Pokrivena je eternitom preko daščane podloge, sa grbinama opšivenim pocinkovanim limom. Brod crkve pokriven je dvovodnim krovom sa pokrivačem od eternit ploča. Oluci, odlučne vertikale i sve opšivke su od pocinkovanog lima. Razuđenost fasada postignuta je nešto istaknutijim pravougaonim bočnim pevnicama sa dvovodnim krovovima sa eternit pločama. U preseku osa bočnih pevnica i broda crkve diže se osmostrani tambur sa kupolom pokrivenom pocinkovanim limom. Tambur i kupola nesrazmerno su mali u odnosu na dimenzije crkve.

Unutrašnjost hrama
Unutrašnjost hrama

Crkva je zidana opekom starog formata. Unutra je omalterisana krečnim malterom, a spolja produžnim, osim sokle koja je obrađena u veštačkom kamenu bez profilacije. Vertikalnost broda crkve i zvonika naglašena je pilastrima širine 80 cm čiji ritam odgovara unutrašnjoj podeli prostora i rasporedu prozorskih otvora.

Bogato profilisani krovni venac zvonika i kubeta, polukružnog oblika sa malim konzolnim završecima veoma je naglašen i dekorativan. Ispod njega na četiri strane zvonika nalaze se satovi. Sve fasade između profilacije i ornamentike podeljene su horizontalnim nutnama u naizmeničnim poljima visine 30 i 40 cm. Ulaz u crkvu, na zapadnom pročellju naglašen je snažnim polukružnim stubovima sa bogato profilisanim bazama i kapitelima. Iznad njih je polukružni svod profilisan sa prednje strane i natkriven krovom na dve vode sa uzdignutim slemenom na kome se nalazi krst. Vrata portala su dvokrilna, od masivne hrastovine, sa filungama u obliku krstova i dekorativnim okovom od kovanog gvožđa. U niši iznad vrata nalazi se prilično oštećena ikona sa dopojasnom figurom Hrista. Ispred ulaza nalaze se četiri stepenika od pravilno obrađenih kvadera granita.

Na južnoj strani vrata su takođe dvokrilna, sa lučnom nišom iznad njih u kojoj se nalazi ikona svetog Nikole. Ona su hrastova i masivna, obrađena na isti način kao vrata na zapadnom, pročelju. Veoma su naglašena šembranom koja pored uobičajene profilacije ima traku sa floralnim elementima. Na severnoj strani, neposredno uz apsidu, nalaze se mala pomoćna vrata izdignuta za tri stepenika.

Unutrašnjost crkve- ikona Sv. Nikole
Unutrašnjost crkve- ikona Sv. Nikole

Svi prozori su polukružno zasvedeni, bogato ukrašeni profilisanim okvirima šembranama. Na zvoniku, na zapadnoj strani u nivou tavana crkve, prozor je takođe polukružni u obliku trifore sa četvorolistnom rozetom u gornjoj zoni. Isti tip prozora je i na pevnicama. U nivou trifore zvonika na bočnim stranama iznad naglašenog ulaza na zapadnoj strani nalaze se kružne rozete u obliku cveta sa osam latica. Rozete su kao i prozori, ukrašene profilisanim okvirima. Iznad profilisanih prozorskih otvora broda crkve i apside urađeni su polukružni venci sa malim konzolastim završecima. Ispod naglašenog krovnog venca, a između pilastera urađen je niz polukružnih arkadica sa konzolastim završecima kao kod polukružnih venaca iznad prozora. Svi prozori su metalni sa vrlo tankim vertikalnim i horizontalnim profilima (šprosnama). Polja su nejednaka, sa naglašenom vertikalnošću.

Unutrašnji zidovi crkve obrađeni su u štuko mramoru, a lukovi i svodovi ukrašeni molerajom. Zidne slike nalaze se u oltaru i naosu.Između priprate i naosa nalaze se dva snažna stuba kvadratnog preseka koji preko stilizovanog floralnog kapitela poduhvataju prostranu galeriju sa zidanom ogradom ukrašenom vučenom profilacijom, ukrasnim trakama i kružnim medaljonima u polju, sa floralnim ornamentima. Vidni delovi polukružnih lukova unutar crkve oslanjaju se na bogato profilisanim konzolama.

Unutrašnjost hrama
Unutrašnjost hrama

Časnu trpezu u oltaru podigao je Stefan Orlović, za vreme vladavine cara Franca I i uprave mitropolita Stefana (Stratimirovića), 1817.godine. Od poliranog mermera je crvenkaste boje – “budimskog”, verovatno iz Mađarske, dimenzije 127/103/100 cm. Sastoji se od donje podložne ploče i gornje istih dimenzija u osnovi , a različitih debljina. Između gornje i donje ploče, na uglovima u formi balustera kvadratnog preseka, nalaze se veoma snažni stubovi. Na sredini stubova sa prednje i zadnje strane plitko su urezane šestokrake zvezde.

Pod crkve je od vrlo dekorativnih keramičkih pločica složenih tako da po ivicama formiraju različite šare sa bordurama. Stepenicama od kamena sa polukružnom profilacijom čela stepenika podeljen je na četiri nivoa, ukupne visinske razlike 30 cm.

Spoljašnja fasada-detalj
Spoljašnja fasada-detalj

U zvonik, do nivoa tavana oko zidanog stuba dolazi se masivnim zavojitim stepeništem od kamena.Iznad ovog nivoa stepenice su drvene, u obliku merdevina, što je uobičajeno rešenje kod crkava.

Ikonostas pripada tipu višepratnih oltarskih pregrada. Njegova podela profilisanim talasastim vencima izvršena je u horizontalnim zonama.U prvoj zoni su prestone ikone u soklu, dveri i medaljoni iznad prestonih ikona. U drugoj zoni su kompozicije praznika, a u trećoj medaljoni sa scenama iz ciklusa muka Hristovih i Raspeća sa medaljonima Bogorodice i Svetog Jovana Bogoslova. Hram je kompletno renoviran 2015. i 2016. godine, sredstvima opštine Stara Pazova, zahvaljujući predsedniku opštine gospodinu Đorđu Radinoviću i sredstvima Crkvene opštine Belegiš. Glavne starine ove svetinje predstavljaju uglavnom stare bogoslužbene knjige, uključujući i Jevanđelje iz 1760.godine, u kojem se pored potpisa patrijarha srpskog Dimitrija (Pavlovića) i episkopa bačkog Nikanora (Iličića), stoje i zapisi Episkopa zvorničko-tuzlanskog Gospodina Vasilija (Kačavende) i Episkopa sremskog Gospodina Vasilija (Vadića).

Na osnovu odluke Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Crkva Svetog oca Nikolaja u Belegišu predstavlja evidentiranu nepokrenost.
Literatura:
Zlatkić Đenana, Božović-Lopičić Radojka, Seoske i salašarske crkve u Vojvodini, 1998.
Srđan Ercegan, Spomenica vladičanstva sremskog, Sremski Karlovci, 2014.
Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica

Povezani tekstovi